اقلیم
حوزه های اقلیمی و تیپولوژی معماری
تفاوت در موقعیت های جغرانیایی، ترکیب کونأکوذ و منذوق از عوامل اقلیمی وجود آورده است. این ترعیب های مفا وت سر مشأ حوز« های اقلیمی مغلق با ،یژکی هأی خامی در جهأذ ی بائد. در تعیت از این حوزه های آقیمی، هر اتلیم، معیط زیت، ثهرهأ، روستاها و باهایی با ویژکی های ت مب با این شرایط آب و..
در این فصلی به تعیین و توصیف حوزه هأی اقلیسی ایران، خصوصیات معماری _رمی هر یک و ارائه ی اطلاعات و ووشهایی جهت دستیابی به طرح های منطقی و عماهنک بأ اقلیم می پردازیم.
۳-۱ شناخت تقسیمات اقلیمی در جهان
صاحب نظران نسبت …
۳-۱-۱ اقلیم بارانی واستوایی
در این نوع اقلیم، فصل سرد وجود فدارد و میانگین دمای هوا در مرد ترین ما» سال به بیشی از ۱۸ درجه سأنتی گراد می رسد.
۳-۱-۲ اقلیم گرم و خشک
از آنجأیی که بخار آب مورد نیاز جهت رطوبت هوا أز میزان بارثی سرلانه در این مناطق تأمیئ نمی شود، هوا به طور کلی خشک است.
۳-۱-۳ اقلیم گرم معتدل
در أین منافق، فصل زمتان کوتا» است ولی امکان دارد حدی د یک ماه یا بیثتر،زمین یخ زده یا پوشیاه از برف باشد. میانگین دمای هوای مرد ترین ماه سال در أین اقلیم بین ۱۸ و ۷ _ درجه سانتی کراد و معدل دمای هوای گرم ترین ماه سال بیش از ۰ ا درجه سانتی گراد است.
۳-۱-۴ اقلیم سرد وبرفی
بارش نزولات جوی در این مناطق، معمو. به صورت برف و در مک ت چند ماه از مالی» زمین، یخ زده و یا پوشیا» از برف امت. میانگین دمای هوا در کرم ترین ما» سرل بیشی از ۰ ا درجه سانتی کراد و معدل هوای سرد ترین ماه مال کمتر از ۳ _ درجه ساتنی گراد می باشد.
۳-۱-۵ اقلیم قطبی
در این نوع اقلیم، فصلی کرم وجود فدأرد و میانگین دهای هوا در کرم ترین مأه سال به کمتر از ۱۰ درجه سانتی کراد می رسد.
در تقسیات اقلیمی جهان بر أین اسأمی ء هر ~ام از مناطق اقلیمی به مناطق کوچکتری نیز می ثگ. به عنوان نمونه، أقلیم گرم و خشک به دو منطقه ی ~~ صحرا یی و خشک بیابانی تقسیم می شود.
شکل ( ۳ _ ۱ ) تقیمات اقلیمی جهان را بر امامی نظریه ی کوپن و شکل ( ۳ - ۲ ) ویرگی های معماری مناطق رإ در ارتباط بأ حوزه های أقلیمی جهان و بر اساس پوشش سقف نشان می دهد.
شکل (۳-۱)
شکل(۳-۲)
۳-۲ تقسیمات اقلیمی در ایران
اصولأ در بسیاری از مناطق جهان، اقلیم بوسیله عرض جغرافیا یی و ارتف ع از سطح دریا مشخص می شود. ایران با قرار گرفتن بین ۲۵ و ۴۰ درجه عرض جغرأفیایر شمالی در منطقه ی کرم قرار أأرد و از نظر ارتف ع فیزء فلات مرتفعی است که مجمپ رء سطرحی أز آن که ارتغاعثان أز سنخ دریا کمتر أز ۴۲۴ متر است در مد بسیار کمی از سطح کل کثور رأ تشکیل می دهند.
با وجود أین که أیران دارای دو حوزه ی بزرک آب (دریای خزر و خلیج فارس´ امت< به دلیل وجود رشته کوه های البوز و زأگرس و نحوه ی قرار گیری أنها، أثرات این دو حوز» محدود به نواحی بیار نزدیک به آنها ست و این حوز» ها، به فدرت اثری در تعدیل درجه حرارت هوای قمت های داخلی دارند.
در مورد تقسیمات اقلیمی إیران دأنشمندأن ظرات متفاوتی را مطرح کرده أنه. دانثمندان ایرانی، تقیمات اقلیمی أیران را بر اساس نظریه ی کوپن انجام داده أنل. د. حقیقت بهترین روشی برای أنجام تقسیمات أقلیمی إیران ، پروی از اهول کوپن ألبته ~ تغییراتی مناسب امت تأ مناطق با آب و هوای فثابه تحت فرمول معینی قرار گیرنا و خصومیتات آنها توصیف شود.
دکتر حسن کنجس، تقیم بندی کوپن رأ بأ آناکی تغییر و ترهته به عوارف ر جغرافیا یی کشرر انجام داد« و تقیمات چهار گانه ی اقلیم ایران را پیشنهاد کرده است :
- معتدل و مرطوب (موا حل جنوبی دریای خزر)
- سرد و برفی (کوهتان های غربی)
- گرم و خشک (فلات و مرکزی شامل دو قمت بیابانی و نیمه بیابانی)
- گرم و مرطوب (سرأ حل جنوبی ایران)
شکل حدود تقسیمات چهار کانه ی اقلیمی در ایران را نشان می دهد. در ادامه أین مبحث به توضیح خصوصیات خر اقلیم، تیپولوژی معماری و فرم شهر در إرتباط _ هر حوزه ، اشاره خواهیم نمود.
شکل(۳-۳)
۳-۲-۱ اقلیم معتدل و مرطوب (سواحل دریای خزر)
شرایط اقلیمی و خصوصیات آب و هوایی
کرانه ی جنوبی دریای خزر با آب و هوای معتدل و بأرندگی فراوان از منافق مت ل محسوب می شود که سرسبز ترین مناطق اقلیمی أیران أست و در تمامی فصول عالی باراگی دارد . این کرانه که یک بیت و هفتم از صأحت کل ایران رأ به خود ختصامی داده به صورت نواری بین رشته کوه هأی البوز ی دریای خزر محصور ش ه و ´. دو ناحیه ی تقریبأ مجزا تشکیل یافته است. یکی ناحیه جلگه أی بتی که به شکل نوار باریکی در امتداد دریا کترد« و کتزار های ومین و شهر های بزرلا در آز واتپ شده اند و هر چه به ممت شرو پروی ی کد از وهوبت و اعدال هوای آز کامت ی شود. عومی أین نوار جلگه ای بت در مجاور رودخانه فایر چوذ فرأز، تجن و مفید رود و پز مظته ی ثرتی دریای خزر بیشتر است.
دوم منطقه ی کوهستانی واقع در شمال ملله جبأل البوز می بأشد که أز درختائذ جنگلی بوثسره شده است. در حقیقت، این ملله جبال، ~ فاصل دو نوع آب و هوای متضاد محسوب می شود و جلگه هأی پست کرانه دریای خزر را از فلات مرکزی جا می کد. فامله ی این رشته کوه از دریا در بیشتر مناطق _ بویژه نواحی مرکزی و شما، غربی _ از چند کیلومتر تجاوز نمی نماید.
ویژگی های مهم آب و هوایی این کرانه عبار تند از:
~ بارندگی فراوان در تمام فصول سال به خصوص فصل های پائیز و زمستان
~ رطوبت نسبتأ زیاد در تمام فصول
~ اختلاف اندک درجه حرارت شب و روز
~ پوشش گیاهی غنی
در حقیقت جریانهای موایی و بتی سراحلی دلیل ایجاد چذز شرایط أقلیمی می باشد.
از جمله ویژگیهای یأد شده این اقلیم رطوبت زیاد هوأ و اعتدال درجه حرارت أ_ می باشد. أمأی هوای أین نواحی در روزهای تابستانی معمو. بین ۲۵ تا » ۷ درجه سانتی کراد و در شب های تا بتان بین ۲۰ تا ۲۷ درجه سأنتی کراد است . همچنین ده_ هوأ در زمستان بالای صفر می باشد.
به دلیل وجود رطوبت بیار زیاد هوأ اختلاف درجه حرارت بین شب و روز »_ سوأ حل آن چندان محرس نیت و از چند درجه مأتنی گرأد تجاوز نمی فمأید. ~ر امر کرمای تأ بتأن و سرمای زمستان را تعدیل می کند.
نوسان درجه حرارت در موأقعی که هوا ابری است کمتر می شود چرا که ابر هه یک عایق حرارتی در طی روز مقداری از نور و حرارت آفتاب را به خارج اتصفر منعأ~ می کند و در طول شب مقذأر تابشی حرارت زمین کرو رأ به ممت اممان سرد کاهش می دهد.
در این منطقه بارندگی بیار زیاد و در تابستان به شکل رگبار است. وجود ،.ندکی و شرایط مناسب سبب رشد انبو» و مرمع گیاهان در أین منطقه می شود که خود عامل تأثیرگذار در گزینش مبصألح ابنیه منتی منطقه امت. تراکم گیاهان و جنگل های انبوه در غرب کرانه بیثتر از شرق آن است.
استان گیلان در جنوب غربی دریای خزر از بارناکی بیشتری نبت به سأیی ~ هأ برخورد ار است و با حرکت أز غرب کرانه به شرق آن أز میزان بأرناکی .:مته می شود . به عنوان مثال میانگین سالیانه بارش ۲۸ سرله از ۱۳۴۰ تا ۳۶۷ إ خورشید در بندر انزلی وإمع در جنوب غربی کناره » معادل ۱۸۱۸ میلی متر و ~ود سه ~ ؟بر این متوسط بارنذکی در شهر کر کان واقع در جنوب شرقی کرانه ۶۱۷۱ میلی متر) می باشد.
رطوبت نسبی هوا در این مننقه نیز بألامت به طوری که در مد وطوبت نبی در ثهرهأی با بلسر، وإمر، رشت و بندر أنزلی حدود ۸۰ ..´ و خارج از حت آسایشی می بأئمد. مقدار رطوبت هوا در کنار دریا بیشتر و در ارتفاعات البوز و قمت های شرقی کناره کمتر است.
بادی که در طول پائیز و زمتأن از جانب ثمأل غربی به جنوب شرقی می وزد از تلت ت زیادی برخو ودار می با~ و پحنانچه بأ باران همراه شود به فرسایش دیوارهای • أر گرفته در أین سیر منجر خوأ~ شر. للزأ باید در فصول سرد جلوی أین باد سرد ینأ بأد توام با باران را سد نمود.
در روزهای بهار و تا بستان نسیم از مصت دریا به ماحل و در شبهای این فمولی از ماحلی به دریا می وزد. این ترتیب این جریان هوا می تواا ثرایه بهتری برای آسأیثی ماکنیئ إین مناطق پدیدآورد .
۳-۲-۱-۲ فرم بنا
فرم بنا در کرانه ی جنوبی دریای خزر(منطقه معتدل و مرطوب) مممدتأ در جهت مقابله با دو عامل بارناکی فراوان ورهوبت بیشی أز حد شکل گرفته است.
خصوصیات کلی فرم ابنیه بومی أین کناره به شرح زیر می باشد:
الف – برونگرایی ساختمانها
بهترین روش در مناطق مرطوب جهت تنظیم ثبرایط محیطی، به کار کیری جریأء بأ دو تهویه هوا در بنا می باشد. لذا بر خلاف ابنیه ی درون گرای مناطق ~~ که حداقل بخثس از بنأ را در درون زمین قرار می ۰ هند و ساختمان را أز چهار طر~ محصور می فماید، در این کرانه باید بنا تا حک ممکن در أرتف ع قرار گیرد و از دو پأ د چهار طرف باز باشد. این ه ع ساخت و ساز مبب برونگرا شدن معماری کناره جنوبی دریای خزر شده است .
ب – ا یجا د فا صله میأ ن کف سأ ختما ن و سطح زمین
به دلیل رطوبت زیاد هوا وعمق کم آبهای زیر زمینی در این منطقه، کف بنأ – بألاتر أز سطح طبیعی زمین احداث می کنند تا کف آن از نم و رطوبت زمین حغث شود. به فمین دلیل وجود کرسی چینی جهت مقابله بأ وفوبت ألزامی است. این نپ ساخت و سأز فرمت استغأده از جریان باد رأ نیز ، که در ارتف ع بألاتر از سرعت بیثتری برخورد إر است، فراهم می نماید.
در نواحی مرطوب تر نزدیک دریا، بنا بر روی پایه های چوبی ساخته می ئپ : ولی در دامنه ی کوه ها که میزان رطوبت کاهشی یافته امت، معمو لأخانه ها را بر ر- پایه های سفکی و کلی و کاهأ بر روی کربه روها احداث می کنند.
به طور کلی با حرکت أز جانب کوه پایه ها به سمت کرانه ی دریا، با افزأیذر رطوبت هوا و کاهشی عمق آب هأی زیر زمینی، ارتف ع کف بنأ از سطح زمین بیشتر می گردد.
ج- عد م وجود زیر زمین
ساختمانهأی إین منهنقه به دلیل رطوبت بیار زیاد فأقد هر کونه زیر زمین هستند.
در صورت وجود زیر زمین، هوای مرخوب که سنگین تر از هوای خشک می بأشز داخل زیر زمین نفوذ می فماید و در آنجا، راکد باقی می ماند. به این دلیل است که فضای زیر زمین محل مناسبی براز زیت » آسایث ر نخواهد بود و اگر اسباب فحانه یا أذوته ای در این محل ادنبار گر.د، به سرمحت پرسیه ه یا فاسد می شود.
از سویی دیگر به علت کم عمق بودن آبهای :پر زمینی، دیوار این زیر زمین ها فصراره مرطوب و أب بنه ی أن مشکل خواهد بو د.
د- احداث بام های ر شیب دار
تنها منطقه از در ا، ان که بام ساختمانهای منتی آن به صورت تنیب دار ساخته می شد،، سوا حل جنوبی دریای ~ ۰ < و دامنه شر شمالی ملسله جبال ا~ • امت. مایو مناطق اب انه _ مگر در موارای انه ک _ أاوای ابنیه با بام های مسطح یا محدب هستند.درواقع اقه در ا،ز کرانه بام ها به دلیل بارنه کی بسیار، با شیب تند ساخته می شوند.
. شیب بام ها غالبا در حدود ۰ ~ .رمد بوده اما ادز میزان گاحا به حدود ۱۰۰ تا ۶۵۰ درصد نیز می رسد. شکل ( ۳–۴ )
منبع : ساخت و ساز
