اقلیم ومعماری کاشان وابیانه ونیاسر چیست؟

ساخت ویلا کوچک 

اقلیم ومعماری کاشان وابیانه ونیاسر

مقدمه

آنگاه که بر اثر بریدگی فرهنگی، رشته های اصالت دیرین، گسسته و آثار آن در همه جا و همه چیز نمایان شد، تمایل به یافتن هویت اصیل خود فزونی یافت. در این میان آثار معماری گذشته نیز همچون دیگر گزینه هایی که نشانه ای از اصالت گذشته ما داشتند، نیازمند بازشناسی و معرفی شدند تا گوهرهای فرو خفته و خاک گرفته بار دیگر به جلوه گری بپردازند. هر چند معماری کهن این سرزمین، تاریخی چند هزار ساله را پشت سر دارد اما تلاش هایی که برای شناسایی و معرفی آثار به جامانده صورت گرفته، سابقه ای کوتاه دارد و تنها یک دهه است که دلسوزان فرهنگ و هنر این مرز و بوم به صورت جدی به بازنگری و بازسازی این آثار گرانسنگ روی آورده و کوشیده اند گردوغبار قرون را از چهره این گوهرهای تابناک بزدایند. علل و عوامل مؤثر در آن بی توجهی طولانی و این التفات ناگهانی به آثار تاریخی معماری، بحث مفصلی را می طلبد که در حوصله این مختصر نیست، اما همین قدر باید اشاره کرد که «آن بی توجهی در واقع نتیجه توجه کامل و این التفات ناگهانی ثمره بی التفاتی است». بافت تاریخی کاشان یکی از همین گنجینه هاست که گوهرهای چشم نواز و خیال انگیز زیادی را در دل خود دارد و درکنار توجه های به عمل آمده، اقدام ها و تصمیمات مؤثرتری را برای احیا و بازشناسی می طلبد.

کاشان

کاشان مرکز شهرستان کاشان در استان اصفهان است که به عنوان یکی از مهم ترین قطب های گردشگری کشور با آثار باستانی برجسته، بناهای تاریخی و معماری کهن و شایان تحسین خود، از دیرباز مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی بوده است.
نظرات در مورد وجه تسمیه کاشان مختلف است، برخی آن را تغییر یافته کاه فشان، و بعضی تغییر یافته کاس رود، کاسیان، قاسان و غیره می‌دانند. البته در برخی کتب تاریخی از کاشان با نام کاسان که از کاسو (نام قومی به همین نام در قدیم؛ساکن منطقه آران (قفقاز فعلی )) گرفته شده نیز نام برده می‌شود. هنوز هم مردم این دیار شهر خود را کاشو یا کاشون که در واقع تغییر یافته کاسو است معرفی می‌کنند.

کاشان یکی از اولین مراکز تشکیل تمدن انسانی بوده‌است.وجود آثار باستانی غارنشینان کفتارخون با قدمت ۴۵ هزارساله ، تپه های تاریخی و ۹هزار ساله سیلک ، در کنار بافت تاریخی و بقعه های متعدد امامزادگان غنای خاصی به این شهر تاریخی بخشیده است.

شهر کاشان با ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار وسعت یکی از شهرهای مهم کشور از نقطه نظرهای مختلف اقتصادی، مذهبی، علمی، صنعتی ، تاریخی و گردشگری به شمار می رود که با توجه به قرار گرفتن آن در مسیر شاهراه تهران به جنوب کشور، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مردم کاشان، مردمانی فعال و سخت کوش در عرصه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، مذهبی و اجتماعی بوده و در عین حال بسیار مهمان نوازند.
دارالمؤمنین قدیم، اینک شهری است که با وجود تغییرات گسترده زندگی شهری همچنان سعی در حفظ هویت تاریخی و مذهبی خود دارد ؛ شهری که با صدها مسجد، حسینیه، بقعه امامزاده ها، بناها، بازار و باغ های تاریخی خود، گنجینه ای از بناهای تاریخی و جاذبه ای خاطره انگیز برای گردشگران به شمار می رود.
محدوده ۵۰۰ هکتاری بافت قدیم، عرصه ای گسترده و نیاز از آمیختگی خشت و گل، گچ و کاشی کاری، مقرنس کاری و… است که با بهره گیری هنرمندانه و استادانه از شرایط محیطی و اقلیمی کاشان ۴۸ محله، ۵۰ گذر، ۷۴ آب انبار، بازار، حدود ۲۵۰ خانه قدیمی و… و به بیان شیواتر روی هم رفته بیش از ۹۸۰ اثر تاریخی و معماری را در دل خود جای داده است.
کاشان که تا اواخر حکومت قاجار بافت ارگانیک خود را در محدوده تاریخی کاشان حفظ کرده بود، از آغاز دوره پهلوی دوم به موازات دگرگونی های مختلف در عرصه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی رو به گسترش نهاد و همگام با توسعه های شهری، تغییرات کالبدی چندی را پذیرا شد.

طراحی ویلا کلاسیک

کاشان در زمان سلجوقیان روبه رونق نهاد و در زمان قره‌قویونلوها بیشتر ترقی کرد. تا جایی‌که محل توجه دانشمندان شد. در نیمه دوم سده نهم و نیمه اول سده دهم این شهر، شهرت بسیاری داشت و یک شهر پرجمعیت به شمار می‌رفت. در سده ۱۱ و در دوره صفویه برای دومین بار به همان درجه از ترقی نائل شد و مانند اصفهان با شهرتی بسیار همراه گردید کاشان همیشه از مراکز مهم پیروان مذهب شیعه بوده است.به همین جهت در دوره صفوی به علت علاقه مندی آنان نسبت به این مذهب،شهر رو به آبادی نهاد.شاه عباس دوم در این شهر به تخت سلطنت نشست.یکی از مهمترین خیابانهای کاشان خیابان علوی است.بیشتر منازل مسکونی و دیدنی و مهم کاشان در این خیابان واقعند.در بین مورخان ایرانی و عرب،کاشان همیشه با نام ملکه زبیده همسر هارون الرشید گره خورده زیرا ظاهراً او در برپا کردن شهر کاشان سهیم بوده است؛اما با بروز زلزله‌ای بسیار شدید در سال ۱۱۹۲ هجری قمری دوباره ویران شد. بعد از زلزله‌ای که در زمان قاجار رخ داد کاشان دستخوش نابسامانی و منازعات محلی شد و از این‌جهت زیانهای فراوان دید.

کاشان که در پهنه بندی جغرافیایی اقلیمی، تابستان هایی بسیار گرم و خشک و زمستان هایی سرد را به خود می بیند در حاشیه کویر، کم آب اما سرسبز می باشد و دارای جمعیتی بالغ برسیصد صد هزار نفر بوده که در بین دامنه کوه کرکس ودشت کویر آران سکنی دارند در رده یازدهمین شهر صنعتی ایران قرار می گیرد که دلیل آن وجود کارخانجات فرش ماشینی (بیش از یکصد کارخانه)، کارخانه تولید ورق گالوانیزه و کارخانجات تولید قطعات خودرو و مونتاژ است. قدمت صنایع نساجی در این شهر به تولیدات شعربافی شامل مخمل بافی، زربافی و حریربافی برمیگردد که هم اکنون بیش از چند هزار نفر در کارخانجات نساجی مشغول به کار می باشند. شهرت این شهر بیشتر به واسطه گلاب و فرش دستباف آن است. از محصولات کشاورزی آن می توان به انواع غلات و میوه های فصلی اشاره نمود. غذای غالب، در بین مردم این شهر آبگوشت و بالاخص گوشت و لوبیا می باشد.

آثار تاریخی و دیدنی فراوانی در این شهر وجود دارد که از آن میان می توان به تپه های باستانی سیلک،باغ فین،محله سلطان امیراحمد،محله سوریجان،مسجد و مدرسه آقابزرگ،حمام سلطان امیراحمد،بقعه سلطان امیراحمد،خانه های تاریخی بروجردی ها،طباطبایی ها،عباسیان،عامری ها،احسان،قرائتی،تبریزی ها، عطارها،آل یاسین،بازار بزرگ کاشان،قلعه جلالی وحصار سلجوقی، بقعه امامزاده هارون بن موسی (ع)،بقعه حبیب بن موسی (ع)،خانه تاریخی آل یاسین،بقعه امامزاده(شاهزاده)ابراهیم(ع) ،بقعه ملامحسن فیض،مقبره محتشم کاشانی،حمام سلطان امیراحمد اشاره نمود.

تپه های باستانی سیلک

پس از فرونشستن آب دریاچه مرکزی ایران وخشک شدن تدریجی آن، ساکنان اطراف آن مجبور شدند نواحی حاصلخیزی مانند اطراف فین که همان منطقه سیلک باشد را جهت زندگی و سکونت اختیار کنند، ولی این قدمت تا ۶۰ سال پیش همچنان ناشناخته بود تا اینکه براساس بررسی های علمی پروفسور گریشمن درسال ۱۳۱۱ ش(۱۹۳۳ م) قدمت آثار به جای مانده در این تپه ها به هزاره پنجم تا اول قبل از میلاد (۷۰۰۰ سال پیش) منسوب گردید.آثاری از این تپه ها در موزه های لوور فرانسه، ملی ایران و باغ فین نگهداری می شود.
این تپه در خیابان امیر کبیر قرار دارد. سیلک در حال حاضر مشتمل بریک تپه شمالی ویک تپه جنوبی است که به فاصله ۵۰۰ متراز یکدیگر قرار دارند.در جلو این تپه ها گورستانهایی از انسانهای ما قبل تاریخ وجود دارد.

باغ فین

باغ شاه یا باغ فین عمارتی باستانی در کنار عمارت چشمه سلیمانیه واقع در فین کاشان است. شهرت اصلی این باغ به خاطر قتل میرزا تقی خان امیرکبیر صدر اعظم ناصرالدین شاه است.

مسجد و مدرسه آقا بزرگ

این مسجد از باشکوهترین بناهای اسلامی کاشان است که با گنبد عظیم آجری و مناره ی کاشی کاری،در حال حاضر از جالب ترین ابنیه ی تاریخی کاشان محسوب می شود.مدرسه ی آقا در سال ۱۲۴۸ هجری توسط حاج محمد تقی خانبان جهت ادای نماز جماعت و محل درس و بحث ((حاج ملا مهدی نراقی)) ملقب به ((آقا بزرگ)) ساخته شده است. این مدرسه که در خیابان فاضل نراقی واقع شده، دارای شبستان های زمستانی و تابستانی ، صحن زیبای دو طبقه و حجره های متعدد می باشد.

خانه عامری ها

خانه عامری ها بزرگترین خانه تاریخی ایران که در خیابان علوی کاشان قرار دارد و شامل چند ساختمان و حیاط مرکزی بوده که در دوره زندیه احداث و با معماری سنتی و متناسب با اقلیم کاشان ساخته شده و در دوره قاجار به وسیله سهام السلطنه عامری توسعه یافته و مجموعه‌ای است که به وسیلهٔ اداره میراث فرهنگی کاشان با استفاده از اعتبارات تبصره ۳۶ در دست مرمت و تغییر کاربری است تا به اقامتگاه گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود.
مجموعه خانه عامری ها در زمان عمران و آبادانی کاشان پس از زمین لرزه سال ۱۱۹۲قمری در حاشیه خیابان عمومی کاشان ساخته شد.این خانه در حقیقت اقامتگاه فامیلی بوده که چند تن از عامری ها با اهل و عیال و خدم و حشم خود در آنجا زندگی می کردند.وسعت خانه و جمعیت آن چنان بوده که درون خانه حمامی به سبک حمامهای عمومی آن روزگار ساخته شده و این تنها خانه ای در شهر کاشان بوده که در آن زمان حمام داشته است.

خانه عباسی ها

این مجموعه در کوی سلطان امیر احمد قرار دارد و در سال ۱۲۵۲ هجری قمری به وسیله مرحوم حاج محمد ابراهیم، یکی از تجار خوشنام کاشان ساخته شده است که از لحاظ طرح معماری و تزئینات و استفاده از فضاها وحجم های موجود در آن بسیار غنی و از نظر معماری سنتی در نوع خود منحصر به فرد است و طی شماره ی ۲۰۲۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
مجموعه خانه های تاریخی عباسیان به تحقیق و طبق نظر نخبه ترین کارشناسان معماری، جزو برجسته ترین آثار معماری اسلامی و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران اسلامی است.

این مجموعه مشتمل بر پنج حیاط و گودال باغچه بوده است که پس از فوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت پنج باب خانه مستقل از هم درآمد، بدون این که صاحبان و سکنه بعدی هر کدام از این پنج باب خانه آگاهی داشته باشند که این خانه ها در بدو ساخت جزو یکی مجموعه و باهم در ارتباط بوده اند. در سالهای اخیر با همت و تلاش مسوولان ذی ربط چهار واحد از پنج باب خانه خریداری و کار بازسازی آنها انجام شده است.

از چهار باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دو طبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است.خانه های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر تزئینات گچ بری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر: رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبائی و ظرافت است.
در خانه عباسیان یکی ازمراجع بزرگ و برجسته معاصر کاشان به نام مرحوم آیت الله سید محمد علوی بروجردی متولد و تربیت یافته است و حتی یکی از خانه ها را که ارث به وی رسیده بود به محل حوزه درس تبدیل کرده بود.

خانه طباطبایی ها

این خانه که تحت شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسیده،در نزدیکی خانه تاریخی بروجردی و در جوار بقعه مبارکه امامزاده سلطان امیر احمد(ع)- که این بقعه نیز از آثار هنری قرن نهم و دهم می باشد- خانه باشکوهی وجود دارد و به خاطر اینکه سنگ بنای این خانه را شخصی به نام حاج سید جعفر طباطبائی نطنزی بنا نهاده است به خانه طباطبائی موسوم و مشهور گردیده است.این خانه در زمینی به مساحت ۴۷۳۰ متر مربع و در حدود سال ۱۲۵۰ قمری با مهارت و هنرمندی معمار معروف کاشانی استاد علی مریم احداث گردیده است.

این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط می باشد که حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندرونی خانه شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن و دارای سرداب هائی که بادگیرها هوا را در آن جریان می دهند که این قسمت محل سکونت خانواده مرحوم طباطبائی بوده است. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر و تعداد اتاق های آن بیشتر می باشد و دارای سرسرای پذیرائی مجزائی است. در زیرقسمت اندرونی مخصوصا اتاق مرکزی، سرداب بزرگی قرار دارد که دارای مشخصات منحصر به فرد خود است و به علل مختلف از جمله: وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضی که قبلا در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه حدود ۸ تا ۱۰ متر، نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیرزمین می شود؛ همه این عوامل باعث شده تا به خصوص در فصل تابستان ۱۵ تا ۲۰ درجه اختلاف درمابین زیرزمین و بیرون آن مشاهده شود.

قسمت بیرونی شامل تالار بزرگ ( اتاق شاه نشین) در مرکز با نورگیرها و پنجره های مشبک رنگی و پنجره های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته می شود. این اتاق دارای تزئینات نقاشی و آئینه کاری و گچ بری های جالب از جمله پنجره های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به نظر می رسد. در دو طرف اتاق شاه نشین اتاق های گوشواره بنا شده است در جلوی اتاق شاه نشین، ایوانی با آئینه کاری و گچ بری های جالب دیده می شود.

در طرفین تالار بزرگ دو حیاط خلوت و نورگیر به صورت قرینه یکدیگر احداث شده است که دارای تابلوهای بدیع نقاشی می باشند و از نفایس آثار هنری این دیار به شمار می آیند. اسناد و قرائن نشان می دهد که هنرمند بزرگ و نقاشباشی دربار ناصر الدین شاه قاجار یعنی میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنیع الملک با مالک خانه دوستی نزدیک و مراوده خانوادگی داشته است لذا به احترام دوستی که با مرحوم طباطبائی داشته در اجرای گچ بری ها و ترسیم نقاشی های این خانه نظارت داشته است. و این مطلب ارزش و اعتبار تزئینات خانه طباطبائی را بسیار افزایش می دهد.
حیاط خدمه شامل اتاقهای خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی می باشد که تعدادی از اتاق های خدمه از بین رفته است.
آب خانه از دو رشته قنات دولت آباد و نصر آباد تامین می گردیده است. خانه طباطبائی دارای ۵ درب ورودی می باشد که ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می گردد. علت پیچ و خم های راهروهای ورودی جهت شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.
لازم به توضیح است که خانه مسکونی و زادگاه شادروان «سپیده کاشانی» – شاعر بزرگ معاصر- نیز در مجاورت خانه تاریخی طباطبائی و در جنوب آن قرار دارد.

خانه بروجردی ها

این خانه در محل سلطان امیر احمد کاشان در خیابان علوی واقع است و تحت شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است. این خانه توسط بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در حوالی سال ۱۲۷۵ قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردی مشهور شده و خانه ای هم که متعلق به وی بوده است به خانه بروجردی موسوم گردیده است.

معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخی طباطبائی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امین الدوله (واقع در بازار) نقش داشته است.

این خانه شامل دو قسمت بیرونی و اندرونی است و محلی که فعلا در معرض دید عموم است قسمت بیرونی این خانه است.

در بدو ورود به خانه وارد هشتی ورودی خانه می شویم که درب ورود به قسمت اندرونی خانه هم در این هشتی قرار گرفته است، پس از آن از راهروی نسبتا طولانی و شیبدار گذشته و وارد حیاط می شویم، در کنار این راهرو ایوان شمالی خانه قرار دارد، در قسمت شمالی ایوان یکی پنج دری واقع است که محل پذیرائی مهمانان بوده و دو طرف آن دو اطاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب و گرمای زیاد، بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار می گرفته، دیوار بیرونی اطاقهای این ایوان و نیز داخل اطاق پنج دری با گچ بری های بسیار ظریف با طرح گل و مرغ زینت یافته است. در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچه های وسیع دراطراف آن قراردارد. در قسمت شمال شرقی، مطبخ (آشپزخانه) قرار گرفته، در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیده ای به چشم می خورد که درجلو ایوانها پله هائی جهت رفتن به سرداب ها (زیرزمینها) ساخته شده است، این سردابها در جبهه های مختلف بنا واقع است که به وسیله بادگیرهائی بلند هوای آنها تهویه وخنک شده و قابل استفاده در هوای گرم تابستان بوده است. در روبرو یعنی در قسمت جنوبی بنا، تالار سرپوشیده ای به چشم میخورد که بر پیشانی آن می توان هنرنمائی استادکارایرانی را نظاره گر بود، به طوری که منافذ مشبکی که جهت تهویه هوای تالار در این قسمت تعبیه گردیده با گچ بری جالب و دیدنی درآمیخته و دلربائی می کند.

در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای فوق العاده جالب و منحصر به فرد خود نمائی می نماید که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی است.

تالار بزرگ سر پوشیده که محل برگزاری اعیاد و مراسم سوگواری بوده است شامل یک ایوان که دارای سقف بلندی است در جلو و یک قسمت شاه نشین در انتهای تالار که از قسمتهای دیگر مرتفع تر بوده و دارای تزئینات خاصی است و نیز تالارهائی در دو طبقه در جنبین آن دیده می شود. سقف تالار با طرح بسیار زیبائی گچ بری و مقرنس کاری و رنگ آمیزی گردیده است. سقف ها و بدنه داخلی سرپوشیده و تالارهای جنبی آن با نقوش گل و مرغ و شکارگاه و حیوانات گچ بری و یا نقاشی و یا با خط خوش تابلوهایئ زیبا آفرینش شده است، به خصوص روی دیوارهای شاه نشین تصاویری از پادشاهان قاجار در تابلوهایی دیواری خودنمائی می کند. نقاشی های این بنا در شیوه های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران در دوره قاجاریه مرحوم میرزا محمد خان غفاری کاشانی ملقب به «کمال الملک» ترسیم گردیده است و طرح های گچ بری این خانه نیز با نظارت این استاد بزرگ تهیه و به انجام رسیده است. با توجه به گچ بری های قسمتهای مختلف این خانه، به خصوص پنجره های مشبک گچی داخل اطاق بزرگ که ازکمال ظرافت به پارچه توری شباهت دارد به مرتبه ذوق و هنر این هنرمند ایرانی و دیگر استادکاران و معمار این خانه واقف می گردیم.

جالب است بدانیم که مرحوم حاج آقا حسن بروجردی برای فرزندش سید مهدی از دختر مرحوم حاج سید جعفر طباطبائی خواستگاری می نماید و خانواده طباطبائی شرط موافقت با ازدواج را ساخت خانه ای آبرومند و درخور شان عروس خانم قرار می دهند و به همین خاطر حاج آقا حسن از همان معماری که خانه طباطبائی را ساخته دعوت می کند که این خانه را بسازد.

بازار بزرگ کاشان

مجموعه بازار کاشان که از جمله دیدنیهای این شهر محسوب می شود در محدوده بین خیابانهای دروازه دولت تا میدان کمال الملک قرار گرفته است که در دوران صفوی از رونق بیشتری برخوردار بوده.در این مجموعه،۱۰ها کاروانسرا،تیمچه،آب انبار و… وجود دارد که هر یک نقش و اهمیت ویژه ای دارند.بازار را راسته های مس فروشان،زرگرها،کفاشان و فرش فروشان دربر می گیرد.

قلعه جلالی وحصار سلجوقی

در انتهای خیابان علوی و در نزدیکی های آثار دیگری همچون خانه های بروجردی و طباطبائی و بقعه سلطان امیر احمد (ع)، در طرفین خیابان، دو دیوار بلند کاهگلی به چشم می خورد که از بقایای حصار معروف عهد سلجوقی است. این دژ تسخیر ناپذیر آن دوران در اواسط قرن پنجم هجری به همت یکی ازرجال نامدار و سخاوتمند در دولت سلجوقیان به نام خواجه مجدالدین ابوالقاسم کاشانی ساخته شده است و اسناد معتبر تاریخی نشان می دهد که این دژ بلند، مستحکم و حصین چند بار اهالی کاشان را از دست حملات سخت لشگریان مهاجم و از قتل عام های وحشیانه وغارت عمومی نجات داده است.

در کنار این دژ، قلعه ای عظیم خود نمائی می کند که به دستور سلطان جلال الدین ملک شاه سلجوقی (جلوس ۴۶۵ ق) ساخته شده است. این بنای عظیم خشت و گلی مدتها از اهالی کاشان حراست می نموده است و مدتی هم ارگ و مرکز حکومتی کاشان بوده است.

در داخل و خارج قلعه دو بنای گنبدی شکل وجود دارد که موسوم است به «یخچال»، بدین صورت که با نگهداری یخهای زمستانی در این یخچالها، جوابگوی نیاز اهالی در تابستان گرم کویر بوده است.

امامزاده هارون بن موسی(ع)

این بقعه در خیابان باباافضل واقع و مربوط به دوران صفوی می باشد. در این بقعه امامزاده هارون بن موسی بن جعفر (ع) مدفون می باشد. نقل شده هنگامی که حضرت ابوالفضل (ع)(در کربلا شهید گردید یکی از دستان حضرت را در این محل دفن کرده اند و این محل مشهور شده به «پنجه شاه»، و پس از شهادت حضرت هارون بن موسی (ع)، آن حضرت را در این محل دفن کرده اند.این مجموعه نیز دارای بارگاه و رواق کاشی کاری و سقفهای آینه کاری شده و گنبد مخروطی شکل و مناره آجری که در کنار سردر صحن زیارتگاه قرار دارد و نیز صحن و غرفه های اطراف آن و نیز ضریح چوبی می باشد.

در کنار رواق اصلی محلی است که مجسمه یکدست که توسط میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنیع الملک ساخته شده است در آن نگهداری می شود.
در کنار این بقعه مقبره ای است که آرامگاه چند تن از عالمان و دانشمندان معاصر کاشان از جمله آیت الله ملا عبدالرسول مدنی و فرزند ایشان مرجع و فقیه عالی مقام آیت الله العظمی آقا رضا مدنی کاشانی می باشد.

بقعه حبیب بن موسی(ع)

این بقعه درخیابان امام خمینی واقع و متعلق است به صحن و گنبد کاشی کاری و از زیارتگاه های معتبر به شمار می رود.
قدمت این بقعه مربوط به دوران سلجوقی است. محراب کاشی نفیسی که اواسط قرن هفتم توسط هنرمندان خاندان ابوطاهر کاشانی برای این بقعه ساخته شده است در موزه دوران اسلامی تهران نگهداری می شود. در زمان صفویه به خصوص شاه عباس اول به علت این که دودمان صفویه به خصوص شاه عباس اول به علت این که دودمان صفویه را از اولاد این امامزاده می دانستند به این بقعه توجه خاصی می شد. و بر حسب وصیت شاه عباس اول او را در این بارگاه دفن کردند که مدفن او در کنار رواق، به وسیله سنگ بزرگ و خوش نقش زیبائی مشخص می باشد. این بقعه دارای صحن زیبائی است که مدفن یکی از علماء معمار کاشان یعنی مرحوم آیت الله میر سید علی یثربی نیز در این صحن می باشد.

خانه تاریخی آل یاسین

این خانه در خیابان امام خمینی کاشان واقع و متعلق به مرحوم حاج سید محمد تقی پشت مشهدی است که در زمان محمد شاه قاجاری ساخته شده است و نهایتا به صورت موروثی در اختیار آقا نظام الدین مجتهد کاشانی (آل یاسین)- اولین نماینده مردم کاشان در مجلس شورای ملی بعد از نهضت مشروطه- قرار می گیرد.
این خانه در سنوات اخیر توسط شهرداری کاشان مرمت و مورد بازدید علاقمندان است.

بقعه امزاده ( شاهزاده ) ابراهیم (ع)

این بنا در نزدیکی فین و در غرب جاده کاشان – فین و با فاصله چند صد متری آن واقع است. این بنا منسوب به دوران قاجار و مدفن یکی از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است. بنای اولیه به وسیله یکی از زنان اهل فین به نام خاله بیگم برپا گشته و دیگران در مرمت آن کوشیده اند، این بنا دارای گنبد کاشی فیروزه ای با گلدسته مرتفع کاشی کاری و صحنی وسیع با درختان سرو کهنسال، ایوان و رواقهای دیدنی با گچ بری و آیینه کاری و نیز نقاشی مذهبی است که بر سقف اصلی حرم (بالای ضریح) در قالب قابهای تزیینی دیده می شود. ایوان آیینه کاری، آبنمای مستطیل شکل ۳۰ در ۵ متر، وبه کارگیری هنر قرینه سازی در اکثر آثار این بنا، استفاده از تزئینات آیینه کاری و نقاشی بر سقف مسطح ایوان صحن شمالی (شامل ۴۵ قاب بیضی شکل گچی که وسط آن آینه کاری و اطراف آن نقاشی شده) و نیز دیواره ایوان، گنبد مخروطی دو پوششه با کاشی کاری زیبا و با اسماء متبرکه «الله» و «علی» از مشخصات بی نظیر این مجموعه است.

بقعه ملا محسن فیض

در ناحیه جنوب غربی کاشان و در کنار گورستان قدیمی فیض، بقعه علامه محدث ملا محسن فیض کاشانی (از بزرگترین علمای اسلامی قرن ۱۱ ه.ق) قرار دارد که در قرن ۱۳ قمری به تقاضای ابونصر فتح الله خان شیبانی شاعر بزرگ عصر قاجار توسط فرهاد میرزای قاجار احداث شده است.

مقبره محتشم کاشانی

مقبره این شاعر بزرگ مرثیه سرای ایران که در سال ۹۹۶ قمری وفات یافت و در کنار خانه مسکونی خود به خاک سپرده شد؛ در خیابان محتشم کاشان واقع است.

گنجینه سهراب

در سال ۱۳۴۶ سهراب به علت علاقه وافری که به زادگاه خود کاشان داشت دیگر بار برای اقامت به کاشان آمد و در مهمانسرای شهر داری با مدیریت آقای شربتی سکونت اختیار کرد. اما غالبا شبها برای خواب به مهمانسرا می آمد و صبح زود در تاریکی هوا به گلستانه می رفت و دوباره در تاریکی هوا به شهر باز می گشت. روزی یک گروه اعزامی از تلویزیون به کاشان آمدند تا با سهراب مصاحبه کنند وقتی به مهمانسرا آمدند ، مدیر مهمانسرا گروه را به گلستانه هدایت کرد.

آنها رهسپار گلستانه شدند و در آنجا هنگامی که سهراب را یافتند ابتدا بسیار شادمان شدند ، پس از سلام و احوالپرسی از سهراب خواستند با وی مصاحبه ای انجام دهند اما سهراب همانگونه که لب جوی آبی نشسته و کفش هایش را بیرون آورده و پاهایش را در آب نهاده بود و با بند کفش هایش بازی می کرد گفت: ” من فرصتی برای مصاحبه ندارم.”آنها گفتند:” شماکه اینک کاری ندارید.”گفت:”حو صله اش را ندارم.” و خلاصه سهراب از وارستگی بسیار و عرفان ذاتی، مایل به مصاحبه نشد.
گروه خبرنگاران با عصبانیت به مهمانسرا باز گشتند و گله سهراب را به مدیر مهمانسرا کردند از جمله کلماتی که بر زبان آوردند آن بود ” سهراب که شاعر نیست یک چوپان است ” و سپس وسایل خود را برداشتند و به تهران باز گشتند.

شب که سهراب از گلستانه آمد ، مدیر ماجرا را برای او بازگو کرد. گفت: ” آنان ابراز داشتند شما که شاعر نیستید شما یک چوپان هستید. ”
سهراب لحظه ای سکوت کرده و سپس گفت: ” خیلی متأثرم که آقایان به ساحت مقدس چوپان اهانت روا داشته اند.”

ابیانه

در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز از استان اصفهان در دامنه کوه کرکس روستایی بس کهن واقع است به نام ابیانه. این روستا را به اعتبار آثار و بناهای تاریخی پرتنوعش باید از زمرهٔ استثنایی ‏ترین روستاهای ایران به شمار آورد. شکوه معماری بومی و سرشار از زیبایی این روستا، آن را در شمار نمونه‏ های کم نظیر دیدنی‏های جهان درآورده است. ابیانه نقطه ‏ای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است. در دورهٔ صفویه هنگامی که شاهان صفوی برای ییلاق به نطنز می‏رفتند بسیاری از نزدیکان آنها و درباریان ترجیح می‏دادند در ابیانه اقامت کنند. شمار خانه ‏های ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۱ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شده؛ این خانه‏ ها تماماً بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است به صورتی که پشت بام مسطح خانه‏ های پایین دست، حیاط خانه‏ های بالادست را به وجود آورده است و هیچ دیواری هم آنها را محصور نمی‏سازد.

در نتیجه، ابیانه در وهلهٔ اول روستایی چند طبقه به نظر می‏آید که در بعضی موارد تا چهار طبقهٔ آن را می‏ توان مشاهده کرد. اتاقهای ابیانه به پنجره‏های چوبی ارس مانند مجهزند و اغلب دارای ایوانها و طارمیهای چوبی پیش آمدهٔ مشرف بر کوچه ‏های تنگ و تاریک‏اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده‏اند. نمای خارجی دیوارهای خانه‏ های ابیانه با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده است. از آنجا که در دامنه ‏های شیبدار ابیانه فضای کافی برای ساختن خانه‏ های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده است که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه‏های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها که در دل تپه‏ ها حفر شده‏اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دامها و نیز آذوقهٔ زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار می‏گیرد. زندگی مردم ابیانه کشاورزی و باغداری و دامداری است که با روشهای سنتی اداره می‏شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند.

ابیانه دارای هفت رشته قنات است که برای آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار می‏گیرد. گندم، جو، سیب‏ زمینی و انواع میوه به خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو در ابیانه به دست می‏آید. در سالهای اخیر قالی‏بافی در ابیانه رواج پیدا کرده و نزدیک به ۳۰ کارگاه قالی‏بافی در آنجا دایر شده است. در گذشته گیوه ‏بافی از جمله مشغله‏ های پردرآمد زنهای ابیانه بوده است که امروزه تا حدی متروک شده است. مردم ابیانه به سبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آنها از مراکز پر جمعیت و راههای ارتباطی، قرنها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجهٔ قدیم خود را حفظ کرده ‏اند. زبان مردم ابیانه فارسی با لهجهٔ خاص ابیانه ‏ای است که با لهجه‏ های متداول در جاهای دیگر تفاوت اساسی دارد. لباس سنتی آنها، هنوز هم میان آنها رواج دارد و در حفظ آن تاکید و تعصب از خود نشان می‏دهند، در مردان شلوار گشاد و درازی از پارچهٔ سیاه و در زنها پیراهن بلندی از پارچه‏ های گلدار و رنگارنگ است

علاوه بر این، زنهای ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند. قدیم‏ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده‏ای است که مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته است. آتشکده ابیانه را نمونه ‏ای ازمعابد زردشتی دانسته‏اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‏شد. مهم‏ترین بنا و اثر تاریخی این روستا یک باب مسجد جامع و قدیم‏ترین اثر تاریخی این مسجد منبر چوبی منبت‏کاری آن است که در سال ۴۶۶ هجری قمری ساخته شده است. مسجد قدیمی دیگر ابیانه مسجد برزله است که دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن سال ۷۰۱ هـ. ق. نوشته شده است که مربوط به دورهٔ ایلخانان است.مسجد تاریخی دیگر ابیانه مسجد حاجتگاه است که کنار صخره‏ای در کوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ ۹۵۲هـ. ق. مشاهده می‏شود. روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه است: یکی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا که به گفته اهالی فرزندان امام موسی کاظم بوده‏اند؛ و زیارتگاه دیگر ابیانه قدمگاه نامیده می‏شود. از جمله جاها و اماکن دیدنی دیگر ابیانه می‏توان از خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین کاشی نام برد.

نیاسر

شهر نیاسر مرکز بخش نیاسر از توابع شهرستان کاشان و استان اصفهان است. این شهر در فاصله ۲۴ کیلومتری شمال غربی شهر کاشان(مرکز شهرستان)قرار دارد.

موقعیت اداری

شهر نیاسر مرکز بخش نیاسر از توابع شهرستان کاشان و استان اصفهان است. این شهر در فاصله ۲۴ کیلومتری شمال غربی شهر کاشان(مرکز شهرستان(قرار دارد.
شهر نیاسر از طریق اتوبان در فاصله ۲۴۰ کیلومتری شهر تهران پایتخت ایران، ۱۰۰ کیلومتری شهر قم مرکز استان قم و ۲۶۰ کیلومتری شهر تاریخی اصفهان مرکز استان اصفهان قرار دارد. فاصله‌ی این شهر از سه محور ارتباطی مهم کشور یعنی از راه‌آهن و محور زمینی بندرعباس- تهران ۲۴ کیلومتر و از محور شیراز- اصفهان- تهران ۶۰ کیلومتر است.

موقعیت طبیعی

شهر نیاسر یکی از ۳ مرکز مهم تولید گل محمدی، گلاب و عرقیات گیاهی شهرستان کاشان و کشور است. چنین ویژگی کم نظیری به سبب قرارگیری در دامنه‌ی شرقی کوههای کرکس و وجود چشمه‌ی پرآب اسکندریه و قنات‌های زیاد است که محدوده‌ای به وسعت ۸۰۰ هکتار را به زیر کشت برده و با گسترش روش‌های مدرن آبیاری و کشاورزی به میزان زیادی قابل گسترش است.
متوسط ارتفاع شهر نیاسر از سطح دریا ۱۶۵۰ متر است. ارتفاع چارطاقی که بلندترین نقطه‌ی شهر است ۱۷۵۰ متر و ارتفاع پایین‌ترین نقطه نیز ۱۵۵۰ متر است. وجود اختلاف ارتفاعی به میزان ۲۰۰ متر باعث ایجاد چشم‌اندازهای بی‌نظیر و بسیار زیبایی از نقاط مختلف شهر به شکل رویاگونه‌ای به پایین می‌ریزد و قطرات ریز آب با عطر گل و سبزه درمی‌آمیزد و بر گونه‌ها می‌نشیند و نوازشگر روح و جان می‌شود. و بدینسان آبشار زیبای نیاسر رخ می‌نمایاند و همه‌ی کویر را به سوی خویش می‌خواند.

ویژگی‌های تاریخی

نیاسر یکی از کهن‌ترین مراکز سکونت بشری است. قدمت چارتاقی نیاسر به اواخر دوره‌ی اشکانی و اوایل دوره‌ی ساسانی می‌رسد. در پای چارطاقی و در زیر تالار فعلی و غار زیرین (غار رییس) لایه‌ای است که قدمت آن بسیار زیاد است.

به احتمال زیاد پیدایش غار نیاسر پیش از شکل‌گیری تمدن سیلک کاشان می‌باشد، که خود با زیگورات عظیمش یکی از مهدهای تمدن ایران و جهان است.

در محیطی این چنین عناصر چهارگانه آب، باد، خاک و نور دست به دست هم داده‌اند و محیطی دلپذیر برای سکونت امروز و نیایش دیروز فراهم آورده‌اند. وجود فضاها، بناها و عناصر مهم و با ارزش چون چارتاقی (با ملحقات آن که از بین رفته‌اند)، چشمه‌ی اسکندریه، غار رییس و آبشار زیبای آن در دوره‌ی قبل از ورود اسلام به ایران نشانگر اهمیت این نقطه و نقش بارزی بوده که در مراسم آیینی و پرستش داشته است و پس از ورود اسلام به ایران نیز از جهات مختلف این توجه استمرار داشته است. از جمله احداث مسجدی در پای چشمه- که شاید بر روی بنایی باستانی استمرار یافته باشد و یا توجهی که در دوره‌ی صفوی به آن شده، مانند احداث و یا بازسازی شهرک تالار و آسیاب و حمام پای آبشار و مقبره‌هایی که در کنار آنها قرار دارد. سنگهای مزارهایی چون مزار پای آتشکده بیانگر سنگ‌نویسی قابل توجه، و هنر نقاشی و حکاکی روی سنگ است و نشانه‌های متنوع دیگری که قابل مشاهده یا قابل کشف است.

آثار باستانی و طبیعی موجود نیاسر

عبارت است از:

چهارتاقی نیاسر، آبشار، کاخ صفوی تالار که بر روی آتشکده ساسانی ساخته شده، گرمابه صفوی، برج دیدبانی، پناهگاه زیرزمینی معروف به سوراخ رئیس، چنارهای کهنسال و چشمه و نیایشگاه مجاور آن که اکنون تبدیل به مسجد شده است.

ویژگی‌های گردشگری

محلات مسکونی شهر نیاسر در میان مساحتی بالغ بر ۸۰۰ هکتار از باغها و گلستان‌های اراضی زراعی پرکنده شده است. غار تاریخی رییس و لایه کهن زیرین آن، چارتاقی، بافت تاریخی با عناصر، فضاها، راسته‌ها و بناهای عمومی و مسکونی متعدد و گوناگون، باغ‌های گسترده، گلستان‌های زیبا و قرارگیری در دامنه‌ی کوه به همراه چشمه اسکندریه و آبشار معروف آن و باغ و کوشک تالار، این شهر را تبدیل به یکی از شهرهای تاریخی و گردشگری کشور نموده است.

وجود گلستان‌های گسترده باعث شده تا این شهر تبدیل به یکی از سه مراکز عمده‌ی تولید گل‌محمدی و گلاب و عرقیات گیاهی در شهرستان کاشان و کشور شود. حجم عظیم بازدیدکننده از این شهر و شهرهای دیگر شهرستان کاشان به ویژه در فصل بهار و در ایام گل و گلاب به برگزاری جشنواره گل و گلاب منجر شد، که چند سالی است به طور متناوب اجرا شده و باعث جذب گردشگری زیادی در روز و شب در ماه‌های اردیبهشت و خرداد شده است.

میزان جذب گردشگری این شهر روزانه بین ۳ تا ۱۰۰ هزار نفر در شش ماهه‌ی اول سال برآورد شده است که در مجموع میزان گردشگری برابر ۰۰۰/۰۰۰/۱ نفر را شامل می‌شود. وجود جاذبه‌های متنوع میراث فرهنگی و طبیعی و اقلیمی در این شهر و پیرامون آن باعث تداوم تدریجی جذب گردشگر در فصول پاییز و زمستان شده و روی‌آوری گردشگران به شهر جهت اسکان و اقامت در آن را به دنبال داشته است.

فاصله‌ی کم شهر نیاسر با شهرهای اصفهان، کاشان، قم و تهران، جاذب جمعیت بسیاری از این شهرها شده است، هر چند که گردشگران خارجی بسیاری به همراه سایر ایرانی‌ها نیز از این شهر و جاذبه‌های آن بازدید می‌کنند. از آنجا که شهر نیاسر در حد وسیعی برای گردشگران و تورهای گردشگری داخلی و خارجی شناخته شده است، و به لحاظ ویژگی‌های متعددی که دارا است به تدریج با هجوم سرمایه‌داران، متقاضیان ساخت ویلا و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی روبرو است. از آنجا که ادامه‌ی حیات شهر بدون وجود باغات و گلستانها و … محیط طبیعی آن ممکن نیست، شهرداری نیاسر با هماهنگی استانداردی و سازمان مسکن و شهرسازی استان اصفهان از ساخت و ساز غیر عرف محلی در بافت مسکونی و ساخت و سازهای غیر بومی در سطح باغات و مزارع و گلستان‌ها جلوگیری نموده است اما کماکان روزانه با فشار زیادی برای تملک و تخریب آنها روبرو است.

دسته‌بندی متقاضیان ویلاسازی در شهر نیاسر

می‌توانمتقاضیانویلاسازیدرشهرنیاسررابهگروه‌هایزیرتقسیمکرد:

۱-مردم کاشان که از دیرباز روستاها و نقاط ییلاقی واقع در دامنه‌ها و ارتفاعات کرکس را برای اقامت تابستانی و مقابله با گرما انتخاب می‌کرده‌اند.

۲-سرمایه‌داران و سرمایه‌گذاران شهرهای اصفهان، قم و تهران و حتی فراتر برای ساخت ویلا سرمایه‌گذاران خارجی برای ساخت فضاهای اقامتی- پذیرایی.

۳-وزارتخانه ها و سازمان‌های مهم برای ساخت مجموعه‌های ویلایی جهت اقامت پرسنل.

۴- گردشگران شهرهای اصفهان، تهران و قم و سایر شهرهای کشور جهت ساخت ویلا و اقامت.

از سوی دیگر در طرح توسعه‌ی کالبدی- گردشگری شهر نیاسر برآورده شده که در ده سال آینده شهر نیاسر سالانه پذیرای حدود ۲ میلیون نفر گردشگر باشد که بدون شک بخشی از آنها همچون حال حاضر متقاضی اقامت در شهر برای یک یا چند روز و ساخت ویلا هستند.

ویژگی‌های آب و هوایی

ارتفاع ۱۵۵۰ تا ۱۷۵۰.
گروه اقلیمی ۲ زمستان خیلی سرد و تابستان نیمه گرم و خشک.

میانگین سالانه دمای هوا ۷/۱۴ درجه سانتیگراد.
میانگین حداکثر دما ۱/۲۳ درجه سانتیگراد.
میانگین حداقل دما ۲/۶ درجه سانتیگراد.
تعداد روزهای یخبندان سال ۹۹ روز در سال.
میانگین سالانه رطوبت نسبی هوا ۴۲ درصد.
متوسط میزان بارندگی سالانه ۴/۱۰۴ میلیمتر.
میزان بادهای آرام ۲/۶۳ درصد.
سطح آبهای زیرزمینی ۱۲ تا ۳۰ متر.

جاذبه‌های طبیعی

جاذبه‌های طبیعی و محیطی شهر نیاسر را می‌توان به انواع زیر تقسیم کرد. قابل توجه آنکه شهر نیاسر در تمام ماه‌های سال زیبا است.
– ۱۵ اسفند تا اواخر فروردین ، شکوفه‌دهی درختان به ویژه بادام، هلو و زردآلو.
– نیمه دوم فروردین تا نیمه اول اردیبهشت، رویش گلهای لاله، شقایق و سرسبزی زمین.
– ۱۵ اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه، ثمردهی گلهای محمدی و مراسم گلابگیری و جشنواره.
– گل و گلاب و آغاز به کار کارگاه‌های گلابگیری و تولید عرقیات گیاهی.
– اوایل اردیبهشت تا اواخر مهر ماه، حضور پرندگان و پروانه‌ها در باغها.
– اوایل خرداد ماه تا اواخر آبان، به بار نشستن درختان میوه به تناوب.
– اوایل مهر ماه تا پایان آذر ماه، برگ‌ریزان درختان و هوای مه‌آلود و ایجاد پاییزی زیبا.
– اوایل دیماه تا اواسط اسفند بارش برف و باران.
– ریزش آبشار در همه ماه‌های سال.

ویژگی‌های کالبدی

این شهر در حال حاضر از زیرساخت‌های آب، برق، گاز و مخابرات و پوشش تلویزیونی و تلفن همراه برخوردار است. ادارات متعددی همچون شهرداری، بخشداری و نیروی انتظامی به همراه بانک، مراکز بهداشتی- درمانی و پمپ بنزین در این شهر مستقر هستند.

این شهر از ۷ محله‌ی مسکونی کوچک تشکیل شده که هرکدام با شکل خاصی استقرار یافته اما همگی با تبعیت از ویژگیهای طبیعی- بومی و اغلب با استفاده از مصالح بومی و پیروی از معماری سنتی ساخته شده‌اند.

جاذبه‌های آیینی

شهر نیاسر یکی از مراکز سکونتی کهن سرزمین ایران است. آثار و بقایای بسیاری همچون چارتاقی و غارنشینی و لایه‌ی زیرین آن نشانگر وجود تمدن و انجام مراسم و آیین‌های کهن است. با ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ساکنین منطقه، برخی از آیین‌های کهن تداوم یافته و یا در قالب مراسم اسلامی و مذهبی نمود یافته‌اند.

ازمهمترینمراسمآیینیمنطقهوشهرنیاسرمی‌توانبهمواردزیراشارهکرد:

۱– اجرای مراسم آیینی قالی‌شویان در مشهد اردهال در جمعه دوم مهرماه هر سال.

۲-سوگواری امام سوم شیعیان در دهه‌ی محرم.
۳-مراسم آیینی روز ۲۱ ماه مبارک رمضان.
۴– مراسم آیینی ذبح گاو در عید قربان.
طرح توسعه کالبدی- گردشگری شهر نیاسر
این طرح با دو رویکرد حفظ میراث فرهنگی، طبیعی و آیینی و توجه به امکانات و قابلیت‌های گردشگری در افق ۱۵ ساله برای شهر نیاسر توسط مهندسان مشاور ایوان نقش جهان تهیه شده است. در این طرح ویژه، در طی یک فرآیند منظم برنامه‌ریزی نسبت به بررسی ویژگی‌ها، تحلیل، تدوین راهبردها، سیاست‌های اجرایی و تعریف پروژه‌ها و همچنین اولویت‌بندی اقدامات پرداخته شده است.

ضرورت سرمایه‌گذاری در نیاسر

نیاسر به دلایل گوناگون می‌تواند و باید نقش تامین کننده‌ی امکانات و فضاهای اقامتی و تفریحی منطقه‌ی کاشان را برعهده بگیرد. علاوه بر آن این نقش می‌تواند در مقیاس استانی و ملی و فراملی نیز گسترش یابد.

مواردزیرازجملهایندلایلاست:

۱-تاریخ کهن و قدمت سکونت در نیاسر.
۲-وجود جاذبه‌های آیینی و فرهنگی در شهر و پیرامون.
۳-وجود جاذبه‌های طبیعی متنوع، پوشش گیاهی و آبشار.
۴-دسترسی راحت، آسان و نزدیک به محورهای ارتباطی اصلی استانی و ملی.
۵-نزدیکی به مراکز جمعیتی، اقتصادی و سیاسی)تهران، اصفهان، قم و کاشان).
۶- اقلیم مساعد نیاسر به ویژه در مقایسه با گرمای کویر.
۷-وجود فصول چهارگانه و زیبا در شهر.
سند توسعه‌ی پایدار شهر نیاسر براساس این مزیت‌ها به تعریف پروژه‌های مهم پرداخته است.
آتشکده نیاسر

یک ساختمان گنبدی شکل که بر روی صخره ای قرار گرفته است ومشرف به بخش « تالار » روستا می باشد ، از دور خود نمایی می کند . این بنایی است که معتقدند به دستور اردشیر بابکان ، موسس سلسله ساسانیان ساخته شده است . آتشکده بنایی ۱۴×۱۴ متر می باشد که بصورت اتاقی به همراه یک گنبد می باشد . در چهار طرف اتاق دیواری وجود ندارد .
آتشکده از سنگهایی که با گچ کنار یکدیگر قرار داده شده اند ساخته شده است . سنگهای به کار رفته در قسمتهای پایینی بنا به شکل طبیعی و عادی وسنگهای بکار رفته در قوسها ودر قسمتهای فوقانی مربعی شکل و مانند آجرهای بزرگی هستند . قسمتهای تحنانی بنا در سالهای اخیر با گچ پوشیده شده است . احتمالاً درگذشته تمامی دیوارهای اطراف آتشکده با کنده کاریهای گچی تزیین شده بودند.

گنبد اصلی آتشکده در گذشته ،فرو ریخته که بعداً بازسازی شده است و به شکل گنبدهای دوران اسلامی فرم داده شده است و به عقیده دانشمند برجسته فرانسوی ، آندره گدار گنبد اصلی به شکل تخم مرغ بوده است . به علت واقع شدن آتشکده در ارتفاع ، آتش آن از دور قابل رویت بوده است و ممکن است که بنا نقش سمبلیکی داشته باشد . در قسمت میانه اتاق آتشکده گودالی وجود دارد که محل افروختن آتش بوده است .

نکته جالب توجه در ساختار آتشکده آن است که بعضی سنگهای بکاررفته در عمارت ، برش قدیمی تر و متفاوتی نسبت به بقیه دارد. این سنگها از غاری که در قسمت جنوبی آتشکده وجود دارد ، بدست آمده و این مسئله نشان دهنده قد مت بیشتر غار نسبت به آتشکده است .

چشمه و آبشار نیاسر

چند متر پایین تر از آتشکده نیاسر، چشمه آب تمیز وخنکی جریان می یابد و به روستا می رود ، این چشمه که چشمه اسکندر نام دارد ، از قدیمی ترین چشمه های شناخته شده است که ۱۶۸۰ متر بالای سطح دریا می باشد.

آبهای روان از کنار آتشکدهای زیاد دیگری نیز جریان می یابد که این می تواند علامت پرستش آناهیتا ، الهه باروری و مرتبط با آب باشد .
در ادامه چشمه آبشار اسکندر وجود دارد و در قسمت پایین آبشار ، دو تا سنگ آسیاب وجود دارد .

غار نیاسر

روستاییان غار را غار تالار یا سوراخ رئیس می نامند .

غار نیاسر کاملاً دست ساز بشر می باشد ( به جز یک یا دو حفره طبیعی نزدیک ورودیها ) به احتمال قریب به یقین غار یک معبد میترایی و متعلق به دوره پارتیان ( اشکانیان ) بوده است . اکثر معابد میترایی در تاریکی مطلق ساخته شده اند . در تمام قسمتهای داخلی غار ، بقایای کنده کاریها روی دیوارها دیده میشود . غار از مجموعه ای از تونلهای متعدد ، راهروها ، اتاق ها و محوطه های پیچ در پیچ به همراه تعداد زیادی چاه تشکیل شده است.

غار از سه طبقه شامل دو کانال ، یک کانال حلقه ای شکل ویک کانال افقی تشکیل شده است . طول راهروها و اتاق های غار پیچیده نیاسر ، تقریباً ۶۵۰ متر با ۴۵ چاه با عمق ۱۱۸ متر است . غار از ۲۳ اتاق با اندازه های مختلف با مساحت کلی ۵/۱۷۶متر مربع تشکیل شده است. نکته جالب آن است که هوای داخلی غار درهیچ نقطه ای تغییر عمده پیدا نمی کند و حتی در عمیق ترین نقطه غار به خاطر ورودیهای متعدد ، هوای تازه وجود دارد . بنا به عقاید معتقدین به میترائیسم ، خدای مهر یا خورشید در غاری در کوههای سنگی پدید آمده بود و به همین منظور در زمان پارتیان ( که آزادی مذهبی بیشتری وجود داشته است ) ایجاد شده و البته پیدا شدن اشیایی مانند کارهای سفالی و سکه های دورانهای دیگر مانند سلجوقیان و ایلخانیان نشان می دهد که کاربرد غار در زمانهای بعدی فرق کرده و احتمالاً به منظور سر پناه و جهت اهداف دفاعی استفاده می شده است . تردد در داخل غار نیاسر بسیار مشکل است و در بسیاری از مسیرها بایستی به حالت خزیدن حرکت نمود و بلند ترین نقطه غار ۷/۱ متر است.

این غار از عجایب و نوادر آثارباستانی است . درحدود ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ سال قبل در دل کوه کرکس و برفراز تپه های آهکی مشرف بر نیاسر کاشان و احتمالاُ با مقاصد آیینی و مذهبی به صورت تونل سنگی پرپیچ و خم با ابزارهای ابتدایی کنده شده است . غار نیاسر کاشان شامل مجموعه زیرزمینی وپیچیده ای است که از راهروهای تنگ و طولانی و اتاق ها وچاه های متعددی تشکیل شده و دسترسی به اعماق آنها بدون بهره گیری از وسایل پیشرفته امروزی ممکن نیست . این غار که به ” سوراخ رئیس “ یا ” غار ویس “ شهرت دارد قرن ها نامکشوف ماند و در هیچ یک از متون تاریخی و آثار تحقیقی قرون اخیر ورغم ذکر سایر بناهای تاریخی منطقه نظیر آتشکده نیاسر (بنا شده توسط اردشیر بابکان مؤسس سلسله ساسانیان ) مورد اشاره قرار نگرفته است . از شگفتی های این غار انسان ساخت بودن آن است . کمبود هوا در هیچ نقطه ای از آن احساس نمی شود و حتی در عمیق ترین نقاط آن عمل تهویه به طور طبیعی انجام می گیرد .

یکی او فرضیات درمورد منشاء تاریخی این غار بیانگر این است که درساخت آتشکده نیاسر از سنگ های تراشیده شده حاصل از کندن غار استفاده شده است . احتمالاُ زمان حفر غار پیش از احداث آتشکده بوده است .روستاییان غار را غار تالار یا سوراخ رئیس می نامند . غار نیاسر کاملاً دست ساز بشر می باشد ( به جز یک یا دو حفره طبیعی نزدیک ورودیها ) به احتمال قریب به یقین غار یک معبد میترایی و متعلق به دوره پارتیان ( اشکانیان ) بوده است . اکثر معابد میترایی در تاریکی مطلق ساخته شده اند . در تمام قسمتهای داخلی غار ، بقایای کنده کاریها روی دیوارها دیده میشود .

غار از مجموعه ای از تونلهای متعدد ، راهروها ، اتاق ها و محوطه های پیچ در پیچ به همراه تعداد زیادی چاه تشکیل شده است .غار از سه طبقه شامل دو کانال ، یک کانال حلقه ای شکل ویک کانال افقی تشکیل شده است . طول راهروها و اتاق های غار پیچیده نیاسر ، تقریباً ۶۵۰ متر با ۴۵ چاه با عمق ۱۱۸ متر است . غار از ۲۳ اتاق با اندازه های مختلف با مساحت کلی ۵/۱۷۶متر مربع تشکیل شده است. نکته جالب آن است که هوای داخلی غار درهیچ نقطه ای تغییر عمده پیدا نمی کند و حتی در عمیق ترین نقطه غار به خاطر ورودیهای متعدد ، هوای تازه وجود دارد . بنا به عقاید معتقدین به میترائیسم ، خدای مهر یا خورشید در غاری در کوههای سنگی پدید آمده بود و به همین منظور در زمان پارتیان ( که آزادی مذهبی بیشتری وجود داشته است ) ایجاد شده و البته پیدا شدن اشیایی مانند کارهای سفالی و سکه های دورانهای دیگر مانند سلجوقیان و ایلخانیان نشان می دهد که کاربرد غار در زمانهای بعدی فرق کرده و احتمالاً به منظور سر پناه و جهت اهداف دفاعی استفاده می شده است . تردد در داخل غار نیاسر بسیار مشکل است و در بسیاری از مسیرها بایستی به حالت خزیدن حرکت نمود و بلند ترین نقطه غار ۷/۱ متر است.

حدود دو هزار سال پیش، دستان هنرمند ایرانیان غار باشکوهی در نیاسر کاشان پدید آورد که می‌تواند گواه دیگری باشد بر فرهنگ و تمدن کهنسال ایرانی. این غار که از عجایب آثار باستانی است با ابزارهای ساده و ابتدایی در دل کوه‌های کرکس کنده شده و به احتمال قریب به یقین در حفر آن مقاصد آئینی و مذهبی مدنظر بوده است.

این غار شامل مجموعه‌ای از تونلها و راهروهای تنگ و طولانی و اتاقها، اتاقکها و چاه‌های متعدد است. دسترسی به عمق این چاه‌ها بدون استفاده از وسایل پیشرفته امروز ممکن نیست، غار نیاسر به «سوراخ ویس» یا «غایر ویس» یا «غار رئیس» شهرت دارد و قرنها ناشناخته مانده بود، چنانکه در آثار تاریخی و نوشته‌های تحقیقی نیز نامی از آن نیست – در حالی که آثار تاریخی دیگر این منطقه، همچون آتشکده نیاسر که در زمان اردشیر بابکان ساخته شد، کاملاً شناخته شده‌اند.

غار نیاسر سه طبقه دارد و از دو کانال تشکیل شده، کانالی تقریباً حلقوی و کانالی در کنار آن به‌صورت تقریباً افقی. طول دالانها و اتاقهای این مجموعه پیچیده به دو هزار و پانصد متر می‌رسد، در حالی که عرض آن بسیا کم و حدود یک متر است؛ مقطع تونلها اکثراً کمتر از یک متر مربع است. غار حلقوی دو مدخل و غار افقی چهار مدخل دارد.
غار حلقوی متشکل است از هفت اتاق که در دل کوه به نحوی استادانه کنده شده‌اند و از طریق چاه‌ها و دالانهای زیرزمینی به طبقات زیرین مرتبط می‌شوند. دهانه‌های این تونل در ارتفاع هزار و هفتاد و نه و هزار و هشتاد یک متری از سطح زمین قرار دارند.
غار افقی دالانی است طولانی و با شیبی ملایم به سمت بالا. دو دهانه اولیه آن در ارتفاع هزار و هفتاد و هشت متری از سطح زمین قرار دارند و دهانه‌های عقبی آن، حدود هزار و صد و هفت متر و بیش از هزار و صد نه متر می‌رسند. این دالان دراز به باغ زیبائی منتهی می‌شود که در مرکز آن چند اتاق ساخته شده است. در این مسیر آثاری نظیر سنگ آسیاب (برای سرپوش چاه‌ها)، آب‌انبار و مجاری ویژه‌ای مشاهده می‌شود.

در این مجموعه ۴۵ حلقه چاه با عمق کلی صد و هجده متر وجود دارد که سطوح مختلف (از لحاظ ارتفاعی) به هم می‌پیوندند. همچنین در این مجموعه ۲۰ اتاق با مساحت کلی صد و هفتاد و شش و نیم متر مربع وجود دارد، بزرگترین اتاق بیست و هشت و شش دهم متر مربع و کوچکترین آن را یک و هشت دهم متر مربع است.
از شگفتیهای این غار دست‌ساز آن است که کمبود هوا در هیچ نقطه‌ای از آن احساس نمی‌شود و حتی در عمیقترین نقاط آن عمل تهویه به‌طور طبیعی انجام می‌شود.
غار نیاسر در قرون و اعصار متمادی که بر آن گذشته دچار آب‌گرفتگی و فرسایش سطحی شده و به این علت سطوح آن رسوب و زنگار گرفته است. اکنون متخصصین شرکت ملی فولاد ایران به پاکسازی آن مشغولند.

باستان‌شناسان زمان حفر غار را به پیش از ساخت آتشکده نیاسر مربوط می‌کنند، بنا بر این باید مربوط به دوران پارتها (اشکانیان) باشد. هدف از کندن این مجموعه پیچیده و شگفت‌انگیز دقیقاً معلوم نیست، ولی حدس قوی زده می‌شود که انگیزه‌های دینی در کار بوده است.

اکنون به این غار به عنوان محلی برای جلب سیاح نگریسته می‌شود، لکن لازم است که تحقیقاتی همه‌جانبه در مورد این مجموعه به عمل آید تا معلوم شود که حفر آن چه مدت طول کشیده، دقیقاً مربوط به چه زمانی است و اصولاً این مجموعه اعجاب‌آور به‌چه منظور حفر شده است.
البته به اطلاع می رساند که که اطلاق نام ویس به این غار هیچگونه مأخذ و مدرک صحیح و مستندی ندارد بلکه با توجه به اینکه نام محلی این غار، غار رئیس می‌باشد و بعضی از خبرنگاران یا علاقمندان این قبیل آثار در ضبط نام اینجا نحوه تلفظ کلمه رئیس را به‌وسیله بعضی از اهالی نیاسر یا کاشان، به‌صورت کلمه (ویس) تلقی کرده‌اند و نوشته‌اند حال آن که نام غار مورد بحث غار رئیس یا غار نیاسر است و عنوان (ویس) برای آن هیچ مأخذ مستندی ندارد.

غار نیاسر از عجیب‌ترین و شگفت‌انگیزترین آثاری است که تاکنون با دست انسان، ایجاد شده است این غار عجیب که در نوع خود بسیا جالب و بی‌نظیر می‌باشد در دورانهای قبل از اسلام در دل کوه سربه‌فلک‌کشیده کرکس در منطقه نیاسر و در مرتفع‌ترین نقطه نیاسر که به عنوان محله تالار مطرح می‌باشد حفر شده است در سر تا سر بدنه‌های داخلی این غار آثار شیئی نوک‌تیز که به‌وسیله آن این غار حفر شده است دیده می‌شود.

غار نیاسر به‌صورت راهروها و دالانهای پیچ در پیچ و تو در توی بسیار پیچیده‌ای است که در مسیر آن چاه‌های متعددی نیز ایجاد شده است اخیراً که با کمک و اقدام مؤثر واحد اکتشافات صنایع فولاد وابسته به وزارت محترم معادن و فلزات قسمتهای عمده این غار شناسائی و نقشه‌برداری شد مشخص گردید که این پروژه عظیم و حیرت‌آور براساس یک طرح دقیق با فن‌آوری بسیار پیشرفته‌ای در زمان خود، به اجرا درآمده است.

علیرغم وجود ده‌ها دهلیز و دالان و راهروهای تو در تو و پیچیده موضوع تهویه مطبوع و فراوانی هوا به‌صورت بسیار مطلوبی در سر تا سر غار تعبیه شده است و در هیچ نقطه‌ای از این غار اسرارآمیز مشکل هوا یا سنگینی و کمبود آن وجود ندارد به‌نظر باستان‌شناسان سازمان میراث فرهنگی کشور که در چند نوبت از این غار بازدید کرده و به‌بررسی پرداخته‌اند، صعوبت و سختی فراوان انجام چنین پروژه‌ای بیانگر آن است که انگیزه‌های ایجاد چنین اثری، حتماً انگیزه‌های اعتقادی و معنوی است زیرا انجام کار به‌قدری سخت و دشوار بوده است که علتهای مادی و اقتصادی نمی‌تواند باعث پدید آمدن چنین اثری باشد. به‌نظر بعضی از کارشناسان، این غار یک نوع مکان مذهبی است که برای انجام اعتکاف و یا بعضی مراسم عبادی خاص ایجاد شده است که البته بعدها به‌صورت یک پناهگاه با کاربریهای نظامی نیز درآمده است.
آثاری که از داخل این غار به‌دست آمده است بیشتر مربوط به دوران سلجوقی است اما مجسمه سنگی سر یک قوچ که در یکی از نقاط غار پیدا شده است از آثار دوره ساسانیان می‌باشد غار نیاسر که در اصطلاح محلی غار رئیس گفته می‌شود یکی از آثار مهم تاریخی است که می‌تواند به عنوان یک اثر قابل‌توجه توریستی و گردشگری مورد بازدید علاقمندان و پژوهشگران قرار داشته باشد.

حمام و آسیاب آبی

حمام تاریخی و آسیاب آبی از دیگر آثار تاریخی این شهر هستند که از نظر کارشناسان و تحقیقات به عمل آمده و نوع معماری به کاررفته در این بنا حکایت از آن دارد که این حمام و آسیاب در درون صفویه بنا نهاده شده است و وجه تسمیه آن نیز به همان دلیل است.نحوه انتقال آب به داخل حمام نیز جالب است و در خور توجه و بدین شکل است که آب از آبشار به وسیله کولهای گلی به داخل هشت گوش زیبایی و از آنجا به داخل حمام هدایت می شد و از آنجا به کل حمام انتقال می یافت و آب شرب حمام نیز به وسیله کولهای جداگانه بداخل حمام هدایت می شده که هنوز آثارش باقی است. سوخت حمام از هیزم بوده است و حمام دارای خزان بوده است و ورودی هشت ضلع شکل آن بوسیله دالانهایی از بیرون حمام جدا شده است . و اما آسیاب آبی که به وسیله ابی که از آبشار به پائین ریخته می شده به گردش در آمده است به این شکل کارمی کند که آب ابتدا در داخل تنوره هایی ذخیره و از آنجا بوسیله کول باریکی که از انتهای تنوره با فشار به چرخه آسیاب می ریزد و سنگ آسیاب را به گردش در می آورد و گندم و جو را آسیا می کند. نوع معماری آسیاب همانند حمام است و باید گفت که این آسیاب تنها آسیاب شهر نبوده و نیست و سایر آسیابها یا از کار افتاده است و یا تخریب شده است وتنها آسیاب فعال شهر همین آسیاب مذکور است.

باغ تالار و عمارت کوشک

باغ تالار ازآثار جالب و دیدنی شهر نیاسر می باشد که در ختان کهنسال و بس رفیع آن زبانزد خاص و عام می باشد درختان سر به فلک کشیده که بسیار زیبا و دل انگیز است در این باغ قدیمی و زیبا که آب چشمه اسکندریه در میان آن جاریست و به آبشار منتهی می گردد و درختان آن از این آب سیراب می شوند عمارت بسیار زیبا و بدیع بنا نهاده شده است که به کوشک تالار معروف است . این عمارت و بنای تاریخی که روبه ویرانی بود به همت شهرداری و همکاری مسئولین ذیربط مرمت شده و آماده بازدید مهمانان گرانقدر می باشد. از دیگر خصوصیات این مکان مشرف بودن آن به تمامی شهر نیاسر و اطراف آن می باشد به عبارت دیگر در هر نقطه از نیاسر این امکان قابل رؤیت می باشد.

سپس لوله های آلومینیومی که زاویه دار هستند را به دیگ و پارچ وصل می کنند و دور لوله ها را نیز در روی دیگ با خمیر می پوشاند تا بخار از لوله ها هم بیرون نیاید . دور لوله هایی که درون پارچ قرار دارند نیز با پارچه های مخصوص پوشاند می شوند سپس حرارت مورد نیاز را در محوطه زیر دیگ قرار می دهند وآب داخل دیگ در اثر حرارت به جوش آمده و آب و گل باهم می جوشند و بخاری که از این جوشیدن به وجود می آید از طریق لوله های آلومینیومی به داخل پارچ وارد می شود. لازم به ذکر است که سایر عرقیجات گیاهی نیز به همین صورت گرفته می شود.

منبع :  ساخت و ساز ایران