اقلیم و معماری روستای کندوان چیست؟

ساخت ویلا ارزان

اقلیم و معماری روستای کندوان اسکو و میمند شهر بابک کرمان

معانی واژه میمند و اصطلاح آن

میمند در لغت و اصطلاح به تعابیر مردمانش و آنچه صاحبنظران در پیرامون آن نقل می‌کنند تعابیر متفاوتی دارد:

ـ عده‌ای معتقدند اصطلاح و لغت میمند، از دو واژه (می‌) و (مند) است که (می) به معنای شراب و(مند) به معنای مست و مستی می‌باشد. اما تعبیر فلسفی این اصطلاح آن است که چون این روستا در قبل از اسلام حفر شده، مردان این نواحی (می) می‌نوشیده‌اند و مست می‌شده‌اند و این حفره‌ها را در اثر مستی می‌کنده‌اند.
ـ عده‌ای دیگر عقیده دارند واژه میمند مأخذ از میمنت و مبارکی بوده‌است.
ـ عده‌ای نیز بر این باورند که مردمان این نواحی از میمند فارس مهاجرت کرده‌اند و چون در این ناحیه اقامت گزیده‌اند، آن را میمند نام نهاده‌اند و باورهای دیگر….

ترجمهٔ کتیبه‌های به‌های میمند هنگامی که کوه‌ها در این میمند شکاف بردارند و افسانه‌های میمند به حقیقت بپیوندند گنجینهٔ میمند پدیدار خواهد گشت و فقط یک نفر می تواند به ان دست پیداکند که او از سوی خورشید می اید.
حمام میمند

حمام میمند که مثل خانههای آن در دل سنگ کنده شده یکی از عجایب این خانهها است که بصورت حمامهای سنتی دارای خزانه بوده و طبق روایات مردمان آنجا که به خاطر دارند و شواهد موجود مسائل و نکات بهداشتی در آن رعایت می‌شده‌است. ساختمان این حمام بدین طریق است که: کوچهای آنرا به داخل دالانی وصل می‌کند یعنی اول مانند دیگر حفرههای آن کوچه کنده شده و این کوچه در انتها به دالانی ختم می‌شود پس از دالان یعنی در وسط آن دری است که به رختکن حمام متصل می‌شود این رختکن دارای حوضی در وسط و سه سکو در اطراف می‌باشد. که درب دیگری آنرا به صحن حمام وصل می‌کند در پایین صحن خزانهای کنده شده که در سنگ است و منفذی هلالی شکل آنرا به صحن وصل می‌کند که برای برداشتن آب بوده در وسط خزانه گودالی است که جای قرار دادن دیگی برای گرم کردن آب بوده و در پایین و پشت این چاله دالانی است که درب آن به خارج حمام باز می‌شده که آتشخانه و محل برافروختن آتش در زیر حمام قرار داشته. برای گرم کردن حمام منفذی بوده که دود در آن میپیچیده و آنرا گرم می‌کرده که پس از گرم شدن گرفته می‌شده‌است.

و اما در طرف راست خزانه حوضی بوده که محل شستن پا و آب کشیدن آن بودهاست و در طرف چپ حمام بریدگی کوچکی برای نظافت و دارو کشیدن بودهاست. طریقه حمام کردن به این ترتیب انجام می‌گرفته‌است که حمامی در جلو خزانه میایستاده و بدن مراجعهکنندگان را به‌وسیله ظرفی با ریختن آب خیس می‌کرده که پس از چرک کردن و ریختن آب دوباره و تمیز شدن بدن. فرد می‌توانسته برای غسل کردن داخل خزانه برود و پس از انجام غسل از سمت راست یعنی اطاقی که حوض در آن بوده خارج می‌شده و پای خود را آب میکشیده‌است. از نکات عجیب در این حمام آن است که سوراخی در بالای صحن و رختکن می‌باشد که سنگی مرمر بر روی آن گذاشتهاند که این سنگ به طرز عجیبی نور را در حمام منعکس می‌کند و در واقع منبع نور حمام می‌باشد. علاوه بر این دیگر منابع روشنایی حمام عبارت‌اند از: روغن گیاهی بنام (کن تون) یا کنده خشک پوسیدهای که کمتر دود می‌کند. ریشه گیاهی بنام (جلا) که نوعی خار بوده و از آن کتیرا به عمل میآورند و چراغموشی، که اکنون این حمام برقکشی شده‌است

مدرسه

مدرسه قدیم روستا، به همان شیوه و طرح واحدهای مسکونی ساخته شدهاست، با این تفاوت که عرض و عمق کیچه و مسیر ورود آن بیشتر از واحدهای مسکونی است. به طور کلی هرچه از ابتدای کیچه به عمق آن میرویم ابعاد کلاس‌ها گسترده تر می‌شود و این، به دلیل افزایش ضخامت بودهاست. طول کیچه مدرسه که در کوه کنده شده- حدود ۱۸ متر می‌باشد و عرض آن از ابتدا تا انتها بین ۱۵ الی ۶ متر متغیر است. در مجموع این مدرسه دارای ۵ فضا که از آنها به عنوان کلاس و دفتر استفاده می‌شده‌است.

دوعدد از این فضاها در امتداد کیچه و سه تای آن‌ها در سه طرف ایوانی به ارتفاع سه مترکه در انتهای کیچه کنده شده قرار دارد که ابعاد آن ۵/۵ ×۵/۵ و دارای دو ورودی می‌باشد. حجاران میمندی این کلاس را در انتهای کیچه ساختهاند. زیرا ضخامت سقف به مرور که به عمق می‌رویم بیشتر می‌شود. در جلوه کیچه مدرسه، حیاط بزرگی قرار دارد که به سنگ خشکه چین محصور شده‌است. و درون آن درختی بنام (تایی) وجود دارد.

مسجد

مسجد میمند مولود تغییراتی است که در یک یا چند واحد مسکونی داده شدهاست. این مسجد در حدود ۱۲۰ متر مربع وسعت داردو شکل آن مدور و نامنظم است بعد از عبور از راهرویی به پهنای ۵/۱ متر به صحن مسجد میرسیم. سقف مسجد بر روی سه ستون سنگی به ارتفاع دو متر بنا شدهاست. محراب مسجد در سنگ کنده شده و ارتفاع آن در حدود ۱ متر می‌باشد. حجاران میمندی که آثار و نشانههای تیشه آنها بر در و دیوارها و سقف مسجد هنوز به خوبی نمایان است. در مسجد طاقچهها، محراب و منبر سنگی ایجاد کردهاند. علاوه بر این در طرفین ورودی مسجد – در بدنه دیوار – طاقچههایی مخصوص قرار دادن کفش ایجاد کردهاند. کف مسجد فاقد سنگفرش و یا هر پوشش ساختمانی بوده و با قالیهای دستباف میمندی، کف سنگی آن فرش شده. این مسجد هیچگونه منفذی برای نورگیری ندارد و نور آن از طریق در ورودی مسجد تامین می‌شود بنای این مسجد با توجه به اسناد موجود به سال ۱۲۴۰ هجری قمری بر می‌گردد.
حسینیه

حسینیه میمند، در وسط روستا قرار دارد و دارای سه ایوانچه با طاق گهوارهای است که در انتهای آنها ورودیهای حسینیه قرار دارند بنای حسینیه از تجمع چند منزل مسکونی صخرهای ایجاد شده و تمامی اجزای آن از سنگ تراشیده شدهاند فضاهای داخلی حسینیه دارای پلانی نامنظم بوده و ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد که چهار ستون قطور مستطیل شکل ایستایی آن را حفظ می‌کنند در گذشته یک منبر سنگی چسبیده به زمین و متکی به اولین ستون کنار ورودی حسینیه وجود داشتهاست که اخیرا آنرا تراشیدهاند و به جای آن منبر چوبی قرار دادهاند. ارتفاع سقف حسینیه در بعضی از نقاط آن ۸۰/۱ و در نقاط دیگر، ۳۰/۲ متر می‌باشد.

حسینیه میمند همچون سایر بناهای صخرهای فاقد هرگونه تزیین و اندودی می‌باشد و در آن کتیبهای که اشارهای به تاریخ حسینیه کردهباشد وجود ندارد این درحالی است که بنای حسینیه مدام در حال تغییر بوده و در دورههای مختلف فضاهایی به آن اضافه شدهاست تا مساحت داخلی آن جوابگوی ساکنین باشد. خدمات رفاهی و گردشگری مهمانسرا: در محیطی به قدمت تاریخ به شیوه کاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا برای اقامت گردشگران داخلی و خارجی مهیا می‌باشد. رستوران سنتی(سفره سرای سنتی): مبلمان به شیوه کاملاً سنتی و برگرفته از طبیعت و معماری تاریخی روستا ساختهشدهو میزهای رستوران از سنگ و پایه چوبی دارد و با غذاهای بومی و سنتی از میهمانان پذیرایی می‌شود. در مبحث گردشگری نیز شرکت خصوصی آریان ایساتیس، برگزارکننده تورهای کوهنوردی و… در میمند می‌باشد.

آنچه مورد اهمیت است و بی‌شک بر نحوه شناخت میمندی اثر گذارده این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره پدید نمی‌آید، یعنی در فضای باز ساخته نمی‌شود، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل می‌گیرد و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات ندارد، بلکه باید توده‌ای را بردارد تا پناهگاه مهیا شود. به همین دلیل برای اتاق، طاقچه در اندازه‌های مختلف کنده شده‌است که جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و غیرو کنده شده‌است. به همین دلیل کنار دیوارهای خانه گنجه گذارده نمی‌شود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچه‌ای بوجود می‌آید که اشیاء و لوازم در آن‌ها گذاشته شده و یا در آن‌ها آویزان می‌گردند.کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک کیچه‌است. نام هر واحد کیچه (kiche) است. اندازه این اتاق‌ها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است ویک اتاق ۳*۴ به بلندی ۹۰/۱ تا ۱۰/۲ متر معمولی است و بزرگترین کیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمی‌کند. کف پوشها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازه‌های متفاوت در سایزهای۱۵۰*۱ و ۴۰/۱*۸۰/۱ متر موجود است.

تعداد کیچه‌ها در خود روستا ۴۰۶ عدد و تعداد اطاق‌ها ۲۵۶۰ عدد می‌باشد. ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آنها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود. روستای ۳ هزارساله میمند تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزار دوم میلادی را بخوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی_طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را دریافت کرد. جایزه ملینا مرکوری جایزه‌ای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین المللی مانند یونسکو و ایکوموس (شواری حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی) به آثاری اهدا می‌شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد. روستای میمند در مهر ماه ۱۳۸۵ به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی گردید..

خصوصیات طبیعی

آب و هوای میمند از نوع معتدل کوهستانی است که از ویژگیهای آن زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل است. روستای‌میمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و این دشت در فاصله شهر بابک و میمند قرار داشته و درگذشته پوشیده از درختان‌پسته و بادام‌وحشی بوده‌است که در حال حاضر محدود به دشتهای اطراف روستای میمند می‌شود.کمی نزدیکتر به به روستای‌میمند نیز درختان توت و شاه‌توت به وفور یافت می‌شود. دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاک‌پشت، خرگوش و… است. به علاوه در کوهستانهای‌میمند نیز حیوانات‌وحشی مختلفی همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی، کبک و پرندگان شکاری یافت‌می‌شود. چندین رودخانه فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه گردیده‌است. کشاورزی در میمند همچون سایر آثارطبیعی جلوه ویژه‌ای به این روستا می‌دهد. در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود می‌گیرد. طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاههای اطراف را به سمت خود کشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا و یا درکنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانه میمند می‌گذرانند.

(روستای صخره‌ای میمند) با کمک اروپا و استرالیا، سنگ نگاره‌های میمند تاریخ گذاری می‌شوند

با کمک کارشناسان اروپایی و استرالیایی طی طرحی ویژه روی سنگ نگاره‌های روستای تاریخی میمند؛ تحقیقات ویژه به منظور سال یابی دقیق این سنگ نگاره‌ها آغاز می‌شود. به گزارش «میراث خبر»، روستای باستانی میمند یکی از قدیمی ترین روستاهای کشور است که با گذشت حدود سه هزار سال از ساخت آن هنوز زندگی در آن جریان دارد. در اطراف این روستای آتشفشانی سنگ نگاره‌های مختلفی وجود دارد که نقش‌های مختلفی بر روی آنها حک شده‌است اما تاکنون تحقیقات چندانی روی این سنگ نگاره‌ها انجام نشده‌است.

بررسی سنگ نگاره‌ها در جهان جزو رشته‌های مهم باستان شناسی محسوب می‌شود که در کشورهایی نظیر استرالیا و کشورهای اروپایی طی چندین سال گذشته مطالعات ویژه‌ای را در این زمینه در محوطه‌های مختلف انجام داده‌اند. در بخش‌های مختلف کشور ایران به خصوص در مناطق کوهستانی سنگ نگاره‌های بسیار زیادی شناسایی شده که تاکنون به علت نبود امکانات و تخصص‌های ویژه تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام نگرفته‌است. لورواگوران باستان شناس ایتالیایی با توجه به سنگ نگاره‌های یافته شده قدمتی در حدود ۶ تا ۱۲ هزار سال برای تمدن میمند پیش بینی کرده است.
براساس یک نظریه، با توجه به مستندسازی سنگ ‏نگاره‌‏هایی در ۸ کیلومتری جنوب میمند که در بیشتر آنها نقش شکار دیده می‌‏شود و توسط یک هیئت فرانسوی حدود ۳۵ سال پیش انجام شد، قدمت این روستا ۱۲ هزار سال تخمین زده شده است

‎‎آب و هوا و اقلیم:

آب و هوای میمند معتدل کوهستانی با زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل است. به همین علت طبیعت اطراف آن پوشیده از بوته‌های گوناگون می‌باشد که مهمترین آنها بنه یا پسته وحشی و بادام کوهی است که چهره طبیعت را بسیار زیبا نشان می‌دهد. در میمند بوته‌های خود روی زیادی از جمله جاز، اسکنبیل، خارشتر، مخلسه، اسفند، ریواس، کنگر، نخود وحشی و قیچ می‌روید. درخت و درختچه‌های فراوان و گوناگونی از جمله بادام کوهی، پسته وحشی، زرشک، سنجد، انار، انگور، توت سفید و سیاه، زالزالک، انجیر، آلو سیاه، زردآلو، هلو، سیب، گلابی، به، نارون چتری، گردو، بیدمشک، سپیدار، صنوبر، عناب، کهکم و گز نیز در میمند وجود دارد.

در کتاب “میمند شاهکار جاودان” نیز آمده: از مهمترین گونه‌های پستانداران موجود در منطقه میمند می‌توان پلنگ، کل و بز، قوچ و میش، آهو، گراز، تشی، گرگ، شغال ، موش و خفاش را نام برد.
کبری ابراهیمی در این کتاب می‌نویسد: در گذشته حوزه میمند دارای ‪ ۷۲رشته قنات بوده ولی امروزه دارای دو رشته قنات به نامهای کلو مرادیها و کلو میمند است . علاوه بر این دو قنات، دو چشمه آب شیرین نیز در منطقه وجود دارد. در حوزه میمند رودخانه دایمی وجود ندارد و رودخانه‌های مورنگ، لاخیس و لاخورین رودخانه‌های فصلی این منطقه هستند.

وی در این کتاب نوشته: در میمند علاوه بر خانه‌های صخره‌ای، حمام، مدرسه، مسجد، حسینیه، آتشکده و آسیاب آبی نیز وجود داشته است. حمام میمند فضایی بسیار جالب و دیدنی است زیرا بر اساس اصول فنی و مهندسی ساخته شده است. این حمام سالها است که به کار خود ادامه می‌دهد.

مدرسه قدیمی میمند نیز مانند دیگر کیچه‌ها است که مدتها متروکه بوده اما امروزه به همت میراث فرهنگی مرمت و احیا شده است. طول مدرسه قدیمی حدود ‪ ۱۸متر، عرض آن ‪ ۱/۵تا شش متر و ارتفاع آن به ‪۳/۵ متر می‌رسد. مسجد میمند هم که در وسط روستا قرار دارد به شکل کیچه است.فضای مسجد با سه ستون از کمر(کوه) تراشیده درست شده که به وسیله پرده‌ای بخش زنانه و مردانه آن مجزا می‌شود. محراب و سکوی آن و همچنین جاکفشی‌هایی در دیوارها در دو سوی کمر تراشیده شده است. مسجد میمند حدود ‪ ۱۲۰مترمربع مساحت دارد. حسینیه میمند نیز با سه در ورودی و سر صفه‌های آجری در میدان وسیعی قرار گرفته است. این حسینیه از به هم پیوستن چند کیچه درست شده به این ترتیب که بخشی از دیوارهای مشترک بین اتاقها را حذف کرده‌اند و فضایی بزرگ به وجود آورده‌اند، البته برای حفظ سقف نیز ستونهایی نگه داشته‌اند. منبری تراشیده از کمر کنار یکی از ستونها وجود داشته که به دلیل کمبود جا آن را از بین برده‌اند و امروزه منبر حسینیه از جنس چوب است.

کیچه “دوبندی” یکی از کیچه‌های دیدنی میمند است که برخی کارشناسان باستانشناسی به علت وجود آتشدانهای بزرگ آن را آتشکده نامیده‌اند. عده‌ای هم معتقدند در ابتدا اینجا محل عبادت مهرپرستان بوده و بعد از منسوخ شدن آیین مهرپرستی و رواج دین زرتشت از آن به عنوان آتشکده استفاده می‌شده است.

‎ اطلاعات بیشتر

موقعیت این روستا از لحاظ استراتژیک دارای اهمیت بوده. به قول میمندی‌ها: « اگر در ابتدای میمند (که آن را گلوگاه می‌نامند) دو تفنگ‌چی در دو طرف رودخانه مستقر شوند به راحتی می‌توانند از ده دفاع کنند.

لایه آذرین ضخیمی که بر روی روستا وجود دارد، ‌مانند دژی طبیعی از نفوذ به روستا جلوگیری می‌کند. تنها مسیر دسترسی، شیارهای طبیعی به‌نام رخنه است که در مواقع لزوم بسته می‌شدند. دستکندها در چندین تراز مختلف، در شیب کوه و دوطرف دره، کنده شده‌اند و میانگین اتاق‌های موجود در هر کیچه به ۴ می‌رسد.
دکتر باستانی پاریزی در کتاب پیغمبر دزدان آورده: «میمند از دهات معروف و قدیمی شهربابک است، تمام اتاق‌های این ده در دامنه کوه کنده شده و خانه‌ها در دل سنگ است و هر کوچه که در دل کوه می‌رود سه یا چهار اتاق دارد و مجموعاً قریب سیصد کوچه در دل سنگ فرو برده‌اند و به همین سبب خانه‌ها دودکش و بخاری ندارند و بدون منفذ است و از جهت تاریخی واقعاً از آثار اولیه تمدن بشری محسوب می‌شود. در واقع یک آسمان خراش موربی است که هزاران سال است در دل سنگ کنده شده، اطاق‌ها بخاری ندارد، راه عبور محدود است و دواب و آدمیزاد تا حدودی زندگی مشترکی دارند، این آبادی البته غیراز میمند معروف فارس است… .

طراحی ویلا ساده

معماری ایلیاتی

زندگی ایلیاتی مردم میمند باعث ایجاد معماری خاصی در منطقه نیمه بیابانی دامنهْ روستا شده است که جواب گوی نیازهای آنهادر بیابان می باشد.که در اینجا به بررسی نمونه هایی از آن میپردازیم.

آغل

به مجموعهْ زیستگاه چادر نشینان اعم از محل زیستن دامها و صاحبان دام و دیگر متعلقات مربوطه، آغل میگویند. آنچه که در آغال ثابت است عبارت است از: آغل گوسفندان، خانه های ساخته شده از چوب وسنگ، کوزها و برخی طویله ها و آن چیزی که پس از هر کوچ به این مجموعه افزون می گردد، چادرها و کپرها یا سایه بان هایی است که مردم در جلو اطاق های خود برای ایجاد فضایی بزرگتر و آزاد تر برپا می سازند.

طرز ساخت آغل و خانه های ایلیاتی

ابتدا از روی زمین دیواری سنگی بدون ملات به ارتفاع ۱۰۰ ـ ۷۰ سانتی متر بنا می کنند. سپس ته چوبها که معمولا این چوبها تنه و شاخهْ درختانی مثل سنجد، بادام ،بنه و بید می باشند را روی این دیوار سنگی قرار می دهند و از دو طرف دیوار به صورت چفت و بست، سرهای این چوبها را بهم متصل می سازند. و یک شبکه چوبی شبیه داربست انگور بوجود می آورند. روی این چوبها را با بوته های جاز و چمزو می پوشانند و روی این بوته ها یک لایه گل می ریزند. جنس خاک گل بیشتر رسی می باشد. گل را با پشت بیل خوب میکوبند تا سطح آن کاملاً صاف شده و آب باران را به راحتی از روی خود عبور دهد. اسکلت بندی اتاق ها همانند آغل می باشد اما در داخل اتاقها در جایی که لازم بدانند برای استحکام بیشتر ستونهای چوبی قرار می دهند.

در سقف این اتاق ها سوراخی به عنوان دودکش وجود دارد که در زیر آن دودکش یا در گوشه أی از اتاق اجاق و به اصطلاح محلی “دیدون” برای پخت و پز درست می کنند. ارتفاع اینگونه اتاق ها از مرکز اتاق به ۲ الی ۵/۲ متر می رسد. طرز ساخت اتاق ها و آغل از نظر اسکلت بندی و شالوده بسیار شبیه یکدیگر است. با این تفاوت که پلان خانه ها نزدیک به دایره است و یک سر چوبهای تشکیل دهندهْ سازهْ خانه روی محیط این دایره و سر دیگر آنها معمولاً در یک نقطه به هم میرسد.

به همین جهت شکل کلی خانه ها مخروطی به نظر میرسد. چوبی که برای ساخت آغل به کار می رود توسط گله داران بطور جدا گانه فراهم می گردد. یعنی هر یک از گله داران که بخواهند شریک آغل بشوند به سهم خویش مقداری از چوب آغل را فراهم می آورند و در ساخت آغل هم کمک می کنند. هر سال یک بار پشکل گوسفندان را به عنوان کود، که مورد استفاده کشاورزان می باشد، جمع آوری و می فروشند و درآمد حاصل از پول کودهای فروخته شده را به نسبت گوسفندان فی مابین صاحبان آنها تقسیم می گردد. ابعاد آغل بستگی به تعداد گوسفندان دارد و این ابعاد به گونه ای است که تمام گوسفندان را به راحتی در خود جای می دهد و ارتفاع آن به ۵/۱ الی ۲ متر می رسد.

برای ضدعفونی کردن این گونه آغلها از سموم شیمیایی هرگز استفاده نمی شود. بلکه هر گاه در این آغلها یک نوع حشره ای به نام “ریشه” پیدا شود که معمولاً هر سه یا چهار سال یک بار اتفاق می افتد، آغل را خراب می کنند و چوبهای آن را در برابر آفتاب گرم تابستان قرار داده و بدین وسیله آغل را ضد عفونی می کنند. بعد از اینکه چند روزی چوبها در مقابل آفتاب ماند دوباره همان چوبها را در ساخت آغل جدید که در جای اول یا جای دیگر بنا می شود بکار می برند. این کار در تابستان انجام می گیرد. زیرا در این فصل از سال از آغل ها هیچگونه استفاده أی نمی شود. جهت گیری فضاها در مجموعهْ آغل معمولاً به سمت شرق میباشد. زیرا باد غالب در این منطقه در فصل بهار از غرب به شرق است.

سرعت این باد نسبتاً زیاد بوده و به همراه خود گرد و خاک زیادی دارد. بنابراین فضاها چه از نظر فرم و چه از نظر جهت گیری طوری ساخته شده اند که باد مزاحم کمترین تاْثیر را روی آنها داشته باشد. در جلوی خانه ها ی چوبی پوشیده با گلِ مخروطی شکل، با برافراشتن چوبهایی به شکل داربست و پوشاندن آنها با شاخ و برگ درختان و بوته های بیابانی از جمله: اِسکَنبیل، جاز، تِرقو، چِمزو و… ، کپر یا سایه بان هایی ایجاد میکنند که عبور باد غالب بهاری از روی آنها محیطی خنک در زیر آنها ایجاد میکند.

این کپرها همچنین به عنوان فیلتر هایی که مانع از ورود گردو خاک به داخل اتاقهای مخروطی شکل میشوند کاربرد دارند. برخی از ایلیاتها به جای کپر در جلوی خانه های خود چادری از جنس موی بز یا پشم گوسفند که خود نیز آنرا بافته اند و اخیراً چادرهای برزنتی که از شهر خریداری میکنند، بر افراشته میکنند. تا ضمن اینکه مانعی برای ورود گرد و خاک به داخل اتاقها ایجاد کرده و از سایهْ دلپذیر آن استفاده میکنند. در مواقعی که باران هم میبارد نیز بتوانند از فضای نیمه باز بیرون اتاقها استفاده کنند. شکل این چادرها مانند سوله است که بر روی پایه هایی چوبی قرار داده شده در وسط و کناره های آن استوار میشوند و از اطراف به وسیلهْ میخهای فلزی بزرگ بنام “میخ طویله”به زمین محکم می گردند.

آبادی‌ها، محل کوچ سوم در تابستان است. حدود ۳۵ پارچه آبادی (دهات) در میان دره‌های سرسبز، در کنار باغات و مزارع هریک از ۲ تا ۲۸ خانوار را در خود جای می‌دهند. از محصولات باغات می‌توان به گردو، بادام، سنجد، به، اَنار، کلکویی (زالزالک)، توت، هُرمو (گلابی)، انگور، شاتوت، هَلی‌سیا (آلوسیاه) و… اشاره کرد. برگ این درختان، به ویژه سنجد و گردو و گاه انگور و همچنین تایی(تاویق) و تلخه‌بید را، در پاییز برای مصرف دام باز می‌کنند. امروزه مزارع فعال نیز، به دلایلی، همچون کم آبی و حمله گرازها، بسیار کاهش یافته‌اند. اقامتگاه اهالی در اینجا، کَپَر و گُمبه است. راه گمبه از کپر است. دیواره آن سنگچین مدوری به ارتفاع حدود قد انسان است و پوشش مخروطی آن از تیر چوبی و سرشاخه و گاه خاک است. چنان‌که گمبه را به دلیل سختی بستر، نتوانند درون زمین پایین ببرند و یا قطر دایره آن زیاد باشد، از ستونی چوبی، به نام چِل‌مرد، که بارِ راس سقف مخروطی آن را تحمل می‌نماید بهره می‌برند.

پوشش کامل‌تر گمبه، پناه بهتری برای روزهای بارانی و سرد اوایل پاییز پدید می‌آورد و نیز، جا‌یگاه مناسبی برای اسباب زندگی است. پرواربند یا کوزاردون یا کُت‌پرواری (کُت = سوراخ، حفره)، نیز کنار کپر است و آخور، ایندو را تا حدی، به شکل نیمه‌باز، از یکدیگر جدا می‌کند. پَزدان، پستو و یا پرواربندی است محفوظ‌تر، که در کنار گمبه ساخته می‌شود. مشکدان، همانند کپر کوچکی است که سازه و جریان هوا برای نگهداری مشک او ( مشک آب)، مشک اسپار (دوغ جوشانده یا مایه کشک بی آنکه در آفتاب خشکش کنند؛ که با ادویه می‌آمیزند و از خوراک‌های پایه میمندی‌هاست) و دوغدون ( مشک نگهداری دوغ و ماست) تأمین می‌کند. کَهنی سه معنا دارد، یکی فلاخن، که آن را می‌بافند، دیگری کپری کوچک و قابل جابه‌جایی که با سه تیرک چوبی که سرآنها دوفاق است و هرمی را شکل میدهند، ساخته می‌شود و نیز ساخت جایگاه ساده‌ای به‌روی درخت، با جای دادن چند تیرک چوبی افقی و تکه‌ای گلیم، برای استراحت و نگهبانی از محصولات یا پهن کردن و خشک کردن فرآورده‌ها.

در زمانهای گذشته در کنار رودخانه آب انبارهایی ساخته اند که به آنها حوض می گویند. در زمستان آب رودخانه را به داخل این حوضها هدایت می کنند و آنها را پر از آب می کنند. که این آب برای مصرف چند ماههْ ایلیاتی آغلهای منطقه کافی بوده است. در ۷ کیلومتری جنوب روستای میمند و ۲۴ کیلومتری شمال شرقی شهرستان شهربابک دو نمونه از این حوضها به نام حوض های رضا و حوضهای بنا یا سه تایی وجود دارند. طبق گفتهْ اهالی روستا این حوضها را شخصی مشهور به رضا یزدی در فصل تابستان در این منطقه ساخته است. اما از تاریخ ساخت آن اطلاع دقیقی در دست نیست. لازم است یادآور گردیم که در این منطقه در تابستان اصلاً باران نمی بارد ولی آنطور که از گفته اهالی بر می آید شخص سازنده این حوضها (رضا) از چنان اخلاصی برخوردار بوده است که پس از به پایان رساندن ساخت این حوضها دست به دعا بر می دارد و از خداوند طلب باران می کند که بعد از مدتی چنان باران شدیدی شروع به باریدن می کند که رودخانه های اطراف به راه می افتند و خودش حوضها را پر از آب می کند و می رود.

به نظر می رسد معماری صخره ای در نقاطی به وجود آمده که سنگها استقامتشان کمتر بوده و بشر با سنگهای سست به مبارزه برخاست و پس از به دست آوردن تجربه کم با سنگهای سخت نیز درافتاد. در قاره اروپا هنوز آثاری که از معماری صخره ای، اشکال مقدس و مذهبی وجود دارد از سایر انواع متمایزتر و برجسته تر است که آثار معماری باستانی از اینگونه هستند. در مناطق مختلف جهان نمونه های متعددی از معماری صخره ای وجود دارد که در عین شباهتهای کلی میان آنها در نحوه استفاده از فضا، تعداد طبقات، نحوه دسترسی، وجود تنوع کاریهای مختلف و میزان و شدت دخالت بشر در طبیعت، تفاوتهای جدی میان آنها وجود دارد. در قاره اروپا به ویژه در جنوب این قاره یعنی در نواحی اسپانیا(ناحیه مینورکا)، در ناحیه اتروریای ایتالیا و یونان کنار چشمه ای در کاستالی و دفلی موارد متعدد معماری صخره ای وجود دارد. در نواحی تریپولی، روستای صخره ای با حدود ۴۰۰۰ نفر جمعیت که گویا هنوز مردم آن در صخره ها زندگی می کنند وجود دارد. یکی از مراکز معماری صخره ای در آسیای صغیر در دره گرمه در قلب آناتولی در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری جنوب شرقی آنکارا قرار دارد.

طبیعت در گرمه منظره ای ساخته که کمتر واقعی به نظر می آید. هزاران صخره گوناگون، تکی، جفتی، مسطح، غیر مسطح و دوک مانند در حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر از فضای باز طبیعت را اشغال کرده اند. کوههای به شکل هرم و قارچ و همچنین کوههایی به شکل کوره های آجرپزی و ستونهای عظیم و سکوهای غول آسا منظره بدیعی را به وجود آورده است. در گرمه خانه ها، کلیساها و دیرهای صخره ای قدیمی اکنون به عنوان طویله و انبار و به ندرت به عنوان خانه مورد استفاده واقع می شوند. بعضی از خانه ها دو طبقه و اغلب دارای فضایی بیضی شکلند. در داخل آنها سکو برای خواب، اجاق و میز تعبیه شده است. فضاهای فرعی برای نگهداری احشام و انبار نیز به وجود آمده است. این خانه ها اغلب به وسیله پلکان مارپیچ بسیار مشکل قابل دسترسی است. علاوه بر گرمه در نواحی پونتوس، فریجیه، لودیه و پافلاگون نیز نمونه هایی از معماری صخره ای دیده می شود. نوع دیگری از سازگاری با طبیعت و استفاده از امکانات آن برای زندگی، احداث واحدهای مسکونی و سایر کاربریهای مورد نیاز بشر در دل زمین است.

در یک نمونه شاخص از اینگونه سکونت در یک منطقه کوهستانی به نام “ماتماتا” در کشور تونس است که به دلیل محدود بودن اراضی قابل کشت و کار، مجموعه های سنگی خود را به صورتی تقریباً مدفون به عمق زمین برده اند و از سطح زمین برای ایجاد نخلستانها استفاده می کنند. با توجه به مطالب بالا میتوان نتیجه گرفت که در زمان های گذشته بشر در تعامل با محیط زیست و طبیعت در حال ایجاد بهترین موقعیت مکانی برای زندگی با استفاده از مواد و مصالح در دسترس و با توانایایی ها و تمام کمی ها و کاستی ها بوده است. دو روستای بالا نمونه ای از تلاش بشر برای ایجاد سرپناهی برای زندگی بهتر بوده است که با تلاش بسیار و کندن دل کوه ها و صخره ها به وجود آورده است.

امروزه نیز انسان باید با بهره گیری از امکانات موجود سعی در این داشته باشد که بهترین معماری را ایجاد کند و به این نکته توجه داشته باشد که باید معماری پایداری و متعامل با محیط پیرامون خود داشته باشد و از انرژی های موجود به نحو درستی و بهتری نسب به زمان حال (انرژی های تجدید پذیر استفاده کند و از مصالحی که پایداری بهتری و از لحاظ سایر پارامترها تعامل بیشتری با محیط زیست و از لحاظ اقتصادی متناسب تر باشد ؛ استفاده کند. دو روستای بالا دو نمونه از معماری با استفاده از مصالح سخت بوده که طبق برداشت من از لحاظ سازه ای گرچه سخت میباشد ولی ممکن است در اثر زلزله های سخت به شدت آسیب پذیر باشد و همچنین از لحاظ نوع معماری در جهان و سایر قاره های و کشور های جهان یک استثنا به شمار میرود که باید با یک برنامه ریزی درست از لحاظ گردشگری مورد استفاده قرار گیرد.

منبع :  آموزش ساخت و ساز