مراحل پخت آجر چیست؟
آجر یکی از کهن‌ترین مصالح ساختمانی محسوب می‌شود که از گذشته‌های دور تاکنون جایگاه ویژه‌ای در صنعت ساخت‌وساز داشته و همچنان به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین متریال مورداستفاده قرار می‌گیرد.
این متریال بسیار مهم در صنعت ساختمان برای کاربردهای متعددی تولید می‌شود؛ به طور مثال انواع آجر برای دیوارچینی، آجرنما و یا آجرنسوز نما که برای نمای بیرونی و داخلی ساختمان استفاده می‌شود. برای پخت آجر نیز انواع کوره‌های آجرپزی (از جمله کوره‌های آجرپزی شاتلی، تونلی و رولری که آخری نوع مدرن کوره آجرپزی است) استفاده می‌شود.
اگر این مراحل پخت آجر به طور صحیح و اصولی پیش بروند، و همچنین از مواد اولیه مناسب استفاده شود محصول نهایی به آجری باکیفیت و مرغوب تبدیل خواهد شد. در ادامه این مقاله به بررسی دقیق‌تر مراحل ساختن آجر می‌پردازیم.
مراحل ساختن آجر
پخت آجر در کوره‌های مخصوص از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا تعیین‌کننده استحکام، رنگ و دوام نهایی آجر خواهد بود. مراحل پخت آجر شامل موارد زیر می‌شود:
- استخراج خاک از معادن مربوطه و تهیه مواد اولیه
- آماده‌سازی خاک
- مرطوب کردن
- قالب‌گیری آجر
- خشک‌کردن
- پختن آجر
- سردکردن آجر پخته‌شده
- بسته‌بندی و حمل‌ونقل
استخراج خاک از معادن و تهیه مواد اولیه
اولین مرحله در فرایند تهیه آجر، انتخاب و آماده‌سازی خاک رس مناسب است. برخلاف تصور رایج، برای تولید آجر، از خاک رس‌های خاص و کمیاب استفاده نمی‌شود؛ بلکه کافی است خاکی انتخاب شود که عاری از ناخالصی‌هایی مانند چوب، زغال، ریشه گیاهان یا سایر مواد زائد باشد. وجود چنین ناخالصی‌هایی در خاک می‌تواند در زمان پخت آجر مشکلاتی ایجاد کند.
به‌عنوان‌مثال، این مواد در حین پخت در کوره می‌سوزند و حفره‌هایی در ساختار آجر به‌جای می‌گذارند که منجر به کاهش استحکام و مقاومت آجر می‌شود؛ بنابراین، پاک‌سازی و آماده‌سازی خاک رس یکی از مهم‌ترین مراحل اولیه در تولید آجر باکیفیت است. این فرایند شامل غربالگری خاک، حذف مواد آلی و اطمینان از یکنواختی ترکیب خاک بوده تا در نهایت آجر تولید شده علاوه بر زیبایی ظاهری، از دوام و مقاومت مطلوبی نیز برخوردار باشد.
برای آجر نسوز نیز باید از خاک نسوز یا خاک چینی استفاده شود این نوع خاک در اعماق زمین و در نزدیکی مواد مذاب قرار دارد و از آنجا استخراج می‌شود به همین دلیل این نوع خاک که شامل اکسید آلومینا است تا دمای بالا و در حدود ۱۵۰۰ درجه سانتی‌گراد خواص شیمیایی و فیزیکی خود را حفظ می‌کند.
آماده‌سازی خاک
آماده‌سازی خاک آجر یک فرایند پیچیده و ضروری است که برای تولید مصالح ساختمانی مانند آجر و سایر محصولات سرامیکی به کار می‌رود. این فرایند به‌منظور بهبود ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک، آغاز می‌شود. در ابتدا، خاک را در معرض هوا قرار می‌دهند تا رطوبت اضافی آن تبخیر شود و میزان آب در آن کاهش یابد.
پس از آن، خاک با استفاده از آسیاب‌های مخصوص، خرد و پودر می‌شود تا ذرات آن ریزتر و یکنواخت‌تر گردد. درصورتی‌که خاک حاوی ناخالصی‌هایی مانند شن، سنگ یا مواد آلی باشد، آن را شسته و خشک می‌کنند تا این آلاینده‌ها از خاک جدا شوند. سپس خاک شسته‌شده از طریق الک عبور داده می‌شود تا ذرات بزرگ‌تر از بین بروند و خاک به طور کامل یکدست شود.
در مرحله بعد طبق فرمول و در صورت نیاز برای تولید آجر با رنگ‌بندی موردنظر چند نوع خاک با یکدیگر ترکیب می‌شود. این مخلوط خاک‌های به‌دست آمده باید به‌خوبی ترکیب و خاکی یکدست ایجاد شود.
مرطوب کردن
برای انجام مرحله قالب‌گیری آجر درصد مشخص آب را به خاک آجر اضافه می‌کنند، با اضافه‌کردن آب خمیری یکنواخت ایجاد می‌شود که این خمیر را در سیلوهایی قرار می‌دهند تا رطوبت به‌خوبی داخل آن نفوذ کند و در نهایت به تولید آجرهایی باکیفیت بالا و مقاومت مناسب می‌انجامد. افزایش آب زیاد می‌تواند فرایند خشک‌شدن را دشوار و پرهزینه کند و همچنین موجب کاهش استحکام آجر شود.
عملیات ورز دادن گل به دست آمده جهت یکنواختی و شکل‌پذیری بیشتر اصولاً بصورت ماشینی انجام می‌شود هرچند که به‌صورت دستی نیز امکان دارد این مرحله انجام شود.
قالب‌گیری آجر
قالب‌گیری آجر، یکی از مهم‌ترین مراحل ساخت آجر است. در این مرحله، ابتدا گل طبیعی به‌دست‌آمده را در دستگاه قالب‌زنی می‌ریزند. این دستگاه که به لوله مارپیچی متصل است، گل را با فشار از طریق لوله به جلو می‌راند. گل از دهانه دستگاه به‌صورت مکعب‌مستطیلی و با ابعاد موردنیاز (۱۰ یا ۲۰ سانتیمتر طول و عرض) خارج می‌شود. سپس برای تعیین ضخامت آجر که معمولاً حدود ۵ سانتیمتر است، از سیم استفاده می‌شود تا قالب‌های بریده شده به‌دقت اندازه‌گیری شوند.
این قالب‌ها سپس روی تسمه‌نقاله منتقل شده و به بخش خشک‌کن فرستاده می‌شوند. در برخی کارخانه‌ها، قالب‌گیری به‌جای استفاده از لغزندگی دانه‌ها در حضور آب، با فشار بالا از طریق پرس سنگین انجام می‌شود، به‌طوری‌که میزان آب موجود در خاک تا ۸ درصد کاهش می‌یابد. این کاهش میزان رطوبت موجب می‌شود که آجر نیازی به فرایند خشک‌سازی نداشته باشد و مستقیماً به کوره پخت انتقال یابد.
خشک‌کردن آجر
در آخرین مراحل پخت آجر، نوبت به خشک‌کردن آن می‌رسد. در کوره‌های قدیمی، پس از اینکه خشت‌ها به شکل اولیه خود رسیدند، آنها را بادقت کنار یکدیگر می‌چیدند تا سطح بیشتری از خشت‌ها در معرض جریان هوا قرار گیرد و خشک شود. این روش باعث ایجاد ناهمواری‌هایی روی سطح خشت و ترک‌هایی درون آن می‌شد؛ چرا که سطح خشت زودتر از مغز آن خشک شده و رطوبت درون خشت باقی می‌ماند.
زمان خشک‌شدن در این روش، معمولاً بین ۳ تا ۱۵ روز بود. امروزه از کوره‌های هوای گرم تونلی یا دالان‌های خشک‌کن برای تسریع خشک‌شدن خشت‌ها استفاده می‌شود که در این روش‌ها زمان خشک‌شدن به ۲۴ ساعت تا ۷ روز کاهش‌یافته است.
در کوره های مدرن نیز عملیات خشک‌کردن آجر خیلی سریع و در عرض ۱ الی ۲ ساعت انجام می‌شود و این عملیات در ابتدای کوره‌ها انجام می‌شود.
پختن آجر
آجرپزی فرایندی است که در آن با استفاده از حرارت، آب شیمیایی موجود در خاک رس از بین می‌رود و ترکیب‌های شیمیایی مانند هیدرو سیلیکات آلومینیوم به سیلیکات آلومینیوم تبدیل می‌شوند. این تغییرات موجب افزایش استحکام آجر می‌شود و به آن توانایی تحمل فشارهایی تا حدود ۱۰۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع را می‌دهد.
در این فرایند، ابتدا تا دمای ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد آب فیزیکی خاک خشک می‌شود، سپس تا ۵۰۰ درجه سانتی‌گراد، آب شیمیایی متصاعد می‌گردد. در دمای ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد، ذرات خاک رس به حالت خمیری در می‌آیند و دانه‌های ماسه موجود در خشت به هم می‌چسبند که در نهایت منجر به تولید آجر می‌شود. دمایی که برای پخت آجر نسوز نما استفاده می‌شود ۱۲۵۰ درجه سانتی‌گراد است.
سردکردن آجر پخته‌شده
بعد از اینکه آجر پخته شد باید مدت زمانی جهت سردشدن آجر طی شود که اصولاً برای سردشدن آجرهای پخته‌شده از فن‌های مخصوص استفاده می‌شود یا برخی از کوره‌های آجر پزی در داخل خود مراحل سردکردن آجرها را نیز دارد.
بسته‌بندی و حمل و نقل
در این مرحله دیگر مراحل پخت آجر به پایان رسیده است و بسته‌بندی و حمل‌ونقل آجر انجام می‌شود قبل از بسته‌بندی آجر بهتر است کنترل نهایی روی آجرها انجام شود و آجری که در مراحل پخت معیوب گردیده را جدا و به مرحله بازیافت و آماده سازی خاک آجر بازگردانده شود.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی دقیق همه مراحل پخت آجر پرداختیم. درصورتی‌که مراحل پختن، هر کدام به‌دقت انجام شوند، آجر باکیفیت و مقاوم به دست آید. ابتدا خاک رس یا مواد اولیه دیگر ( خاک نسوز) به شکل مناسب آماده و قالب‌گیری می‌شود. سپس آجرها در کوره با دمای بالا (حدود ۹۰۰ تا ۱۲۵۰ درجه سانتی‌گراد) پخته می‌شوند.
این فرایند باعث می‌شود که ساختار آجر سخت و مقاوم شود و در برابر عوامل محیطی و فشارهای فیزیکی مقاومت پیدا کند. پس از پخت، آجرها باید خنک شده و در نهایت بسته‌بندی و برای استفاده در ساخت‌وساز آماده می‌شوند. آگاهی از این مراحل به شما کمک می‌کند بهترین آجر را برای ساخت‌وساز خود خریداری کنید.
توجه : این مطلب، یک تبلیغ رپورتاژ بوده و فوت و فن ساختمان در محتوا و محصولات آن هیچگونه نظری و مسئولیتی ندارد.
