انواع تزئینات معماری اسلامی ایران :
انواع آجرکاری- گچبری –کاشیکاری- حجاری- منبت کاری- آینه کاری- ونقاشی طرحهای گیاهی و هندسی- خطاطی
* گونه های مختلف آجر تزئینی :
۱– آجر واکوب وآبمال 🙁 آجر صاف جهت نمای ساختمان ) نمونه : نمای گنبد قابوس
۲-آجر پیش بر:(خشتی که هنوز خشک نشده بوسله برنده برش میدادند)
۳– آجر مهری 🙁 دارای نقوش برجسته یا فرورفته ) نمونه : مسجد جامع گناباد ( دوره سلجوقی )
گنبد سلطانیه – مسجد جامع یزد ( ایلخانیان ) نمونه هایی در یزد وکاشان و تهران ( قاجاریه)
۴- آجر تراش :عبارتند از نیمه(۲/۱) – (آجری که از قطر به دو نیم چارکه (۴/۱)-قناس شده )- آجر قفلی ( آجری که ۴/۱ آن از گوشه بریده شده ) – آجر قلمدونی (۳/۱ آجر ) – دو قدی ( ۸/۱ آجر –کلوک (۱۶/۱ آجر )- آجر فلکه (آجر تراشی که دو مثلث از دو گوشه آن بریده شده) – آجر قاشقی ( بریدن مورب گوشه ای یا لب پخ )
۵- آجر تزینی قالبی و تراش :مخصوص دوره قاجارمی باشد . در شکلهای هندسی و غیر هندسی
۶– آجر آبساب :پس از تراش در آب می خیسانند بعد کناره های آنرا می سابند به نما جلوه میدهد . نمونه در گنبد سلطانیه
۷- آ جر قواره بری : یکی از شیوه های آجر تراش است که در آن به جای نقش از قطعه مستقیم آجر استفاده می کنند . رواج آن در دوره قاجار می باشد.
* گوشواره :
گوشواره یا طاق روی گوشه عنصری قبل از اسلام اساسا” برای تعبیه یک گنبد مدور روی پلان مربع کار گرفته شده است .
نمونه : مسجد جامع اردستان- تالار مربع جامع قزوین – مقبره ارسلان جاذب – مسجد علی اصفهان
* مقرنس :
در سطوح مقعر گوشه هایی در زیر سقف ایجاد می شود که منشا ” بوجود امدن ان گوشواره ها هستند.مقرنس ربع گنبد است .
سه نوع مقرنس وجود دارد:
۱- مقرنس جلو آمده
۲- مقرنس روی هم قرار گرفته
۳- مقرنس معلق
* طاقنما :
نمائی که حالت قوسی طاق را می نما یاند بیشتر برای برجسته نشان دادن پنجره ها مورد استفاده قرار می گیرد.
*نغول :
بمعنی گودی بکار می رود. همانند طاقنما می باشد .اغلب دارای شکل هندسی مستطیل یا مربع می باشد.در بالای سردرها وحاشیه زیر گنبد کاربرد دارد.
نمونه : ایوان شمالی مسجد گناباد – گنبد سرخ مراغه ترکیبی از طاقنما ونغول
* انواع آجر کاری ( چیدمان آجر) :
۱- رگ چینی : شامل راسته – کله – قد نما یا هره – خواب نما –لاریز – نیمانیم – سه باریک
۲- گل انداز : نمونه در ازاره خانه های یزد – در نمای بناهلی شیراز
۳- گره سازی : نمونهدر گور امیر در سمرقند – داخل بنای سنگ بست – سر در مسجد جورجیر
مسجد جامع ورامین – مسجد گوهر شاد – مدرسه غیاثیه خرگرد
۴- آجر کاری رنگی یا گره سازی: نمونه در سید علا, الدین حسین – مدرسه خان – شاهچراغ – مسجد وکیل – علی بن حمزه – مسجد مشیر
۵- آجر کاری خفته و رفته ( پتکین )
۶- خوون چینی
۷- مهری چینی
* گچبری : گچبری به دو صورت انجام می گرفت
۱- گاه بر روی آجر وصورت روکش دیوار
۲- گاه بعد از اتمام ساختمان به شکل حاشیه یا فتیله ای
طبقه بندی موتیف های گچبری:
الف ) هندسی
ب) نقوش گیاهی
ج) نقوش حیوانی وانسانی و تلفیق هر دو
د) نقش خط وکتیبه
نمونه بیشتر در کاخها ی تیسفون – چال ترخان ری – کیش – بیشابور
نمونه های دوره اسلامی در مسجد جامع اصفهان – مسجد جامع نائین
* سفا ل :معروفترین آثار سفال مربوط به دوره سلجوقی می باشد.
نمونه در مسجد علویان همدان – تپه حصاردامغان – طاقچه های کاخ چال ترخال ری
* کاشیکاری : از کاشی بعناوین زیر بهره گرفته شده :
۱- کاشی یکرنگ : نمونه در مسجد جامع قزوین – تبریز – مقبره امیر اسما عیل
مجموعه سنگ بست – مناره مسعود غزنوی – گنبد کبود مراغه – مناره مسجد
جامع دامغان – برج رادکان خراسان – مسجد جامع گناباد و…
۲- کاشی معرق : نمونه در غیاثیه خر گرد ( ۸۴۸ هجری ) – مسجد گوهر شاد
( ۸۲۱ هجری )و مسجد کبود ( ۸۷۰ هجری ) – مسجد شیخ لطف الله – مسجد
امام ( شاه ) و مدرسه چها باغ
۳- کاشی هفت رنگ : نمونه در مسجد سپهسالار – مسجد امام ( سلطانی ) سمنان
– مسجد شاه قزوین – گنبد مسجد کبود
۴- کاشی طلائی : نمونه در حرم امام رضا (ع) – مرقد حضرت معصومه (ع) –
امامزاده یحیی در ورامین
۵- کاشی با تلفیق آجر :نمونه در مسجد جامع اشترجان – مسجد جامع ورامین –
گنبد سلطانیه – مدرسه خان شیراز- مسجد وکیل و…
۶- نوشته های کاشی
* منبت و کنده کاری چوب :کاربرد چوب در منبت – مشبک – معرق – کنده کاری – خاتم سازی و نقاشی می باشد.
نمونه کنده کاری در مساجد اصفهان – مدرسه شاه سلطان حسین – آرامگاه شاهزاده حسین در قزوین
* منبت کاری : نمونه در منبر مسجد نائین – صندوق حضرت عبدالعظیم – منبر سوریان شیراز
* خاتم سازی : طریقه ساخت خاتم آن است که انواع گوناگون مصالح مورد نیاز این فن را از طلاو نقره و برنج گرفته تا استخوان و صدف وعاج و چوب های گوناگون را بصورت میله ای باریک در آورند. سپس با قرار دادن این مفتولها در کنار هم انواع گلها از شش گوشه تا دوازده گوشه بوجود میاورند.
* معرق روی چوب
* آئینه کاری :اولین بار درقزوین پایتخت شله طهماسب اول و دیوانخانه – کاخ هفت دست – کاخ چهلستون و ایوان حضرت معصومه
منبع : ساخت و ساز
